ازدواج و تشکیل خانواده، امری فطری و ذاتی در بشر است که از دیرباز به عنوان یکی از ارکان اصلی جوامع بشری شناخته می‌شود. در کنار ثبات و انسجام خانواده، فرزندآوری نیز نقشی محوری در پویایی و استمرار نسل‌ها ایفا می‌کند. از منظر جامعه‌شناسی، بررسی اهمیت فرزندآوری در خانواده و جامعه، موضوعی چندوجهی و حائز اهمیت است.
دین اسلام نیز به عنوان یک دین جامع، به فرزندآوری به عنوان یکی از ارکان اساسی خانواده و جامعه توجه ویژه‌ای دارد. آموزه‌های اسلامی، فرزند را هدیه‌ای الهی و ثمره زندگی مشترک زوجین می‌دانند و بر ازدواج و تشکیل خانواده در سنین مناسب تأکید می‌کنند.
دلایل اهمیت فرزندآوری در اسلام:
* تداوم نسل و حفظ بقاء جامعه: اسلام به عنوان دینی که به دنبال گسترش توحید و عدالت در جهان است، به تداوم نسل مسلمانان و افزایش جمعیت جامعه اسلامی اهمیت می‌دهد. فرزندآوری، نسل بعدی را برای حمل مشعل اسلام و ترویج ارزش‌های الهی تربیت می‌کند.
* استحکام بنیان خانواده: فرزند، پیوند عاطفی بین زن و شوهر را قوی‌تر می‌کند و به معنا و هدف زندگی مشترک می‌افزاید. همچنین، خانواده با داشتن فرزند، گرم‌تر و شاداب‌تر می‌شود و زمینه‌های رشد و تعالی اعضای آن فراهم می‌گردد.
* تربیت نسل صالح و مؤمن: از مهم‌ترین وظایف والدین مسلمان، تربیت فرزندان صالح و مؤمن است. اسلام بر آموزش آموزه‌های دینی و اخلاقی به فرزندان از سنین پایین تأکید می‌کند تا آنها در آینده به اعضای مفید و صالح جامعه تبدیل شوند.
* تکامل شخصیت انسان: فرزندآوری، فرصتی برای رشد و تکامل شخصیت انسان، به ویژه در بعد عاطفی و معنوی است. مراقبت و تربیت فرزند، حس مسئولیت‌پذیری، صبر، ایثار و فداکاری را در انسان تقویت می‌کند و او را به انسان کامل‌تر تبدیل می‌نماید.
* برکات اقتصادی و اجتماعی: فرزندآوری، نیروی جوان و خلاق جامعه را افزایش می‌دهد و به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک می‌کند. همچنین، فرزندان می‌توانند در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نقش‌آفرینی کرده و به پیشرفت جامعه یاری برسانند.
نقش فرزند در خانواده:
فرزندان، ثمره پیوند مقدس زن و مرد و کانونی از عشق، امید و شادابی در خانواده هستند. حضور آنها، گرمای زندگی را به خانه‌ها می‌بخشد و روابط عاطفی میان اعضای خانواده را عمیق‌تر می‌کند.
فرزندان، آیینه تمام‌نمای والدین بوده و تربیت صحیح و اصولی آنها، تضمین‌کننده نسلی صالح و نیکوکار در آینده خواهد بود. در فرایند فرزندپروری، والدین ضمن آموزش مهارت‌های زندگی و ارزش‌های اخلاقی به فرزندان، فرصتی برای ارتقای شخصیت خود و کسب تجارب ارزشمند پیدا می‌کنند.
از سوی دیگر، وجود فرزندان، والدین را به تلاش و کوشش بیشتر برای تأمین نیازهای مادی و معنوی خانواده ترغیب می‌کند و حس مسئولیت‌پذیری و تعهد آنها را افزایش می‌دهد.
نقش فرزند در جامعه:
فرزندان، سرمایه‌های اصلی هر جامعه محسوب می‌شوند و پویایی و بالندگی جامعه در گرو وجود نسلی جوان، خلاق و پرانگیزه است.
از نظر اقتصادی، نیروی جوان و فعال، موتور محرکه توسعه و پیشرفت جامعه به شمار می‌رود. نوآوری، خلاقیت و کارآفرینی نسل جوان، ضامن ارتقای سطح رفاه و آبادانی کشور خواهد بود.
از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز، حضور نسل جدید، موجب انتقال فرهنگ، ارزش‌ها و هنجارهای جامعه به نسل‌های آینده می‌شود و تداوم و انسجام اجتماعی را تضمین می‌کند.
علاوه بر این، فرزندان، آینده‌سازان علم، دانش و فناوری در هر جامعه هستند و با تلاش و پشتکار خود، در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی نقش‌آفرینی می‌کنند و موجبات سربلندی و افتخار کشور را فراهم می‌آورند.
آمار نرخ باروری:
طبق آمارهای رسمی، نرخ باروری در ایران طی سال‌های اخیر به طور قابل توجهی کاهش یافته است. در سال ۱۴۰۰، نرخ باروری به ۱.۹ فرزند در هر زن بارور رسیده که این رقم پایین‌تر از سطح جانشینی (۲.۱ فرزند) است. این امر، زنگ خطری برای آینده خانواده‌ها و جوامع به شمار می‌رود و پیامدهای منفی متعددی را به دنبال خواهد داشت.
دلایل کاهش نرخ باروری:
عوامل متعددی در بروز این پدیده دخیل هستند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* مشکلات اقتصادی: تأمین هزینه‌های مسکن، خوراک، پوشاک، تحصیل و درمان، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های زوجین جوان است. ناپایداری شغلی، دستمزد پایین و تورم بالا، تمایل به فرزندآوری را کاهش می‌دهد.
* دغدغه‌های شغلی و تحصیلی: زنان در جوامع امروزی، نقش فعال‌تری در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایفا می‌کنند. این امر، در کنار مسئولیت‌های خانه‌داری و فرزندپروری، فشار مضاعفی بر زنان تحمیل می‌کند و ممکن است تمایل آنها به فرزندآوری را تحت‌الشعاع قرار دهد.
* تغییر سبک زندگی: افزایش تمایل به فردگرایی، تجمل‌گرایی و تأخیر در ازدواج، از جمله عواملی هستند که بر کاهش نرخ باروری تاثیر می‌گذارند.
* هزینه‌های فرزندپروری: هزینه‌های نگهداری و تربیت فرزندان، به طور قابل توجهی افزایش یافته است. این امر، به ویژه برای خانواده‌های کم‌درآمد، چالش بزرگی محسوب می‌شود.
* نگرانی از آینده فرزندان: مسائل و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی، نگرانی‌هایی را در مورد آینده فرزندان ایجاد می‌کند که می‌تواند تمایل به فرزندآوری را کاهش دهد.
راهکارهای ترویج فرزندآوری:
ترویج فرزندآوری و حمایت از خانواده‌ها، امری ضروری و حیاتی برای حفظ پویایی و انسجام جامعه است. در این راستا، اتخاذ تدابیر حمایتی از سوی دولت‌ها و نهادهای اجتماعی، نقشی اساسی ایفا می‌کند.
ارائه تسهیلات و مشوق‌های اقتصادی، از جمله وام‌های کم‌سود، کمک‌هزینه‌های فرزندآوری، ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای زنان و مادران، گسترش شبکه‌های مهدکودک و مراکز نگهداری از کودکان، و همچنین ارائه آموزش‌های لازم به زوجین در زمینه فرزندپروری، از جمله این تدابیر حمایتی هستند.
علاوه بر این، نهادینه‌سازی فرهنگ فرزندآوری در جامعه از طریق رسانه‌ها، آموزش و پرورش و ترویج سبک زندگی اسلامی، می‌تواند در افزایش تمایل افراد به فرزندآوری مؤثر باشد.
