مثل همه آنها که میراث ملموس و غیرملموس زحمات، ایستادگی ها و ایثارهای اهالی انقلاب را در «موزه عبرت» دیده اند و شنیده اند، خوب می دانیم که آنجا، فقط محل ملاقات با چهره ها و اسامی مردان غیور و مومن نیست، که آثار شکنجه است، مرارت است، ابزار درد است و همه آنچه “عبرت” می دهد. حال، دوباره حرف موزه شده و قرار است ثمره دیگری از اعتماد به غرب و سپردن دو دستی فرمان پیشرفت به آنها، تقدیم موزه شود. این بار، پای یک خاطره خوب ایرانی مطرح شده: ماهواره مصباح.
شاید بسیاری اگرچه نام این ماهواره را نشیده باشند، اما ندادند که ماهواره مصباح اولین پروژه ایران برای ساخت ماهواره پس از انقلاب بود. این پروژه پس از توقفی ۱۸ساله در برنامه فضایی ایران که در سال ۱۳۵۶ با ماهواره زهره آغاز و پس از انقلاب متوقف شده بود، در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) آغاز شد و در عین حال، وزارت ارتباطات و یک شرکت ایتالیایی در ۱۳۷۷ در این پروژه مشارکت کردند. موافقت نامه ساخت ماهواره مصباح در سال ۱۳۷۶ میان وزارتخانه های علوم و ارتباطات به امضا رسید و ساخت نمونه آزمایشگاهی این ماهواره در سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ با همکاری سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و مرکز تحقیقات مخابرات انجام شد.
ساخت مدل مهندسی و فضایی ماهواره مصباح نیز با همکاری یک شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی انجام شده است. در نهایت ماهواره مصباح در مرداد ۱۳۸۴ در مراسمی با حضور وزیر ارتباطات وقت، رونمایی و اعلام شد در تابستان به فضا فرستاده خواهد شد.
ویژگی های ماهواره مصباح
این ماهواره دارای حدود ۷۰ کیلوگرم وزن است و بر خلاف ماهواره های کوچک ایرانی مانند “امید” که در مدار ۲۰۰ کیلومتر قرار گرفت، در مدار ۶۰۰ کیلومتر قرار می گرفت. مصباح کاربری هایی چون مخابراتی داشته و می‌تواند برای انتقال اطلاعات از نقطه‌ای به نقطه دیگر به کار رود. ابعاد آن ۵۰ در ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر مکعب است، عمر مفید این ماهواره سه سال بوده و پیش بینی می شد که تا پنج سال قابل استفاده باشد. ماهواره مصباح پس از استقرار در مدار ۱۴ بار در شبانه روز دور زمین می‌چرخید و سه تا چهار بار از طریق ایستگاه‌های زمین قابل مشاهده بود.
مأموریت این ماهواره برای انتقال دیتا میان ایستگاه‌های زمینی به صورت ذخیره و ارسال غیر همزمان ( Store and Forward ) مانند پیام‌های کوتاه و فکس، اطلاعات مربوط به شبکه‌های آب و برق و گاز، قرائت از راه دور کنتور، دریافت و ارسال اطلاعات ایستگاه‌های مختلف مانند هواشناسی و زلزله شناسی و همچنین دریافت اطلاعات مربوط به اموال و اجناس در هنگام نقل و انتقال کاربرد تعیین شده بود. ماهواره مصباح به لحاظ کلاس ماهواره‌ای در کلاس C ماهواره ها قرار دارد و ماهواره ای میان ماهواره های مینی و میکرو، محسوب می شود.
کلاهی که اروپایی ها سر ایران گذاشتند
اما ماهواره مصباح نیز مانند ماهواره زهره به فضا پرتاب نشد و سرنوشت مبهمی داشته و دارد و با آنکه بیش از یک دهه از طراحی و ساخت مدل زمینی آن می‌گذرد، هنوز مشخص نیست چه بلایی بر سر آن آمده است. در آن زمان هزینه راه‌اندازی ماهواره مصباح ۱۰ میلیارد تومان اعلام شد.
مسئولان دولتی، تا مدتها حرفی از سرنوشت این ماهواره نمی زدند تا اینکه بالاخره اعلام شد که “به علت تحریم‌ها، ماهواره ایرانی مصباح تاکنون در مصادره ایتالیا قرار داشته و مدیران دولتی در حال مذاکره برای بازپس‌گیری این ماهواره هستند”. هر زمان که خبرنگاران طی سالهای اخیر از واعظی وزیر ارتباطات درباره باز پس گرفتن این ماهواره سوال کرده اند، وی پاسخ داده است که “با برداشته شدن تحریم‌ها به طور قطع این ماهواره را پس خواهیم گرفت.”
جالب اینجاست که مقامات دولتی در سالهای قبل، از وجود مشکلاتی بر سر راه بازپس گرفتن این ماهواره سخن می گفتند اما مشخص نیست، این مشکلات و ربط تحریم ها به باز پس گرفتن آن چیست و اگر این ماهواره به دلیل تحریم ها در زندان کشور ایتالیا قرار دارد، چرا برجام این مشکل را حل نکرده و آیا منظور از «تمرکز بر ماهواره های دیگر» به معنی پایان عملی و برنامه ای این ماهواره بوده یا از قبل به فکر موزه فرستادن آن افتاده اند؟!
نه شرقی و نه غربی؛ پرتاب ماهواره ایرانی
نه تنها ماهواره «مصباح» بلکه ماهواره «سینا» هم که توسط روسیه در مدار زمین قرار گرفت دچار سرنوشتی مبهم شده و اختیار این ماهواره دیگر در دست ایران نیست. ماهواره «سینا» نخستین ماهواره کاوشگر ایرانی بود که در سال ۸۴، تقریبا همزمان با رونمایی از ماهواره «مصباح»، به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار اختصاصی ایران قرار گرفت اما در کمال شگفتی پس از مدتی اعلام شد ایران از سرنوشت این ماهواره خبر ندارد!
دکتر نژاد نوری مشاور وزیر دفاع سابق کشورمان، البته کدهایی را در این خصوص، پس از مدتها بیان کرد و درباره سرنوشت این ماهواره گفت: برای پرتاب این ماهواره از کشورهای مختلف درخواست کردیم ماهواره ما را در مسیر پرواز بگذارند اما آنان نپذیرفتند… در نهایت روس ها این ماهواره را به فضا پرتاب کردند
آنچه از سخنان وی می توان برداشت کرد آن است که سرنوشت ماهواره مذکور، تابعی از یک «تحریم نانوشته علیه ایران» است.
انتقاد یک مدیر دولتی از نحوه برخورد با ماهواره مصباح
رفتار مسئولان سازمان فضایی آنقدر غیر حرفه ای بود که مجری پروژه ماهواره مصباح به اعلام رئیس این سازمان مبنی بر فرستادن این ماهواره به موزه، واکنش نشان داد و گفت: به موزه بردن ماهواره مصباح تاکنون در مذاکرات ما با سازمان فضایی مطرح نشده و حتی طرح این موضوع هم، غلط و غیرتخصصی است. هزینه پرتاب ماهواره مصباح و آزمایشات آن برای تطابق با هر موشکی هم کاملا عادی است.
وی افزود: پرتاب و بهره‌برداری از ماهواره مصباح در هیئت امنای سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران مطرح و مورد حمایت جدی این سازمان است. حتی به دلیل اقتصادی بودن این طرح و با توجه به اینکه سرویس‌های تجاری آن کاملا اقتصادی است، یک شرکت خصوصی داخلی پیشنهاد بهره‌برداری آن را به سازمان پژوهش‌ها ارائه داده است. طبق ارزیابی‌هایی هم که از این شرکت خصوصی داشتیم، مشخص شده که طرح تجاری این شرکت برای ماهواره مصباح قابل اجراست.
مجری پروژه ماهواره مصباح تصریح کرد: مجری پروژه ماهواره مصباح با بیان اینکه واگذاری امتیاز ماهواره مصباح به یک شرکت خصوصی داخلی، کاملا اقتصادی است، اظهار داشت: این کار باعث می‌شود که هم تکنولوژی داخلی ارتقا یابد و هم عزت ملی افزایش پیدا کند.
محمد حسین انتظاری ادامه داد: ضمن احترامی که به رئیس محترم سازمان فضایی و تلاش‌های وی قائل هستیم باید تاکید کنیم که بهتر بود تلاش سازمان فضایی ایران به عنوان متولی توسعه فناوری فضایی کشور، در راستای حل مسئله تحریم فناوری ماهواره باشد. وی در پایان اظهار داشت: از نظر تیم تحقیقاتی ماهواره مصباح به عنوان بزرگترین تیم تحقیقاتی فناوری ماهواره که هم‌اکنون در حال طراحی ماهواره زلزله شناسی آیات است، طرح مباحثی از قبیل به موزه فرستادن یا هزینه دار بودن پرتاب ماهواره مصباح مباحثی انحرافی و غیرتخصصی بوده و در راستای توسعه فناوری‌ها راهبردی و توانمند سازی کشور نیست.
تَکرار گاف های دولت هشتم در دولت یازدهم
شاید بسیاری ندادند که مسئولان دولت فعلی، در تکرار اعتماد به غرب در خصوص همکاری در حوزه های خاص و اصطلاحا های تک، برخی اقدامات دولت اصلاحات را تکرار می کنند. ماجرا از ین قرار است که پروژه تهیه نقشه‌های دقیق از شهرهای کشور ، از سال ۱۳۸۲ و با عقد قرارداد خرید تصاویر ماهواره آمریکایی آیکونوس (IKONOS) ( متعلق به شرکت دیجیتال گلوب آمریکا) سرعت گرفت و با استفاده از این تصاویر یک متری، اقدام به رسم دقیق نقشه های شهرها شد.
ولی این پروژه به بهانه تحریم های غرب علیه کشورمان متوقف شد.چرا که این تصاویر از ماهواره ای آمریکایی تهیه می‌شد که پس از اعمال تحریم ها، از فروش آن به ایران جلوگیری شد!
پس از این اتفاق، شرکت واسطه تهیه کننده تصاویر، دیگر امکان و اجازه ارسال تصاویر به سازمان نقشه برداری را نداد و تنها نقشه حدود ۴۰۰ شهر و شهرستان تهیه و روند تهیه‌ی نقشه دیگر شهر ها با مشکل روبرو شد. جالب تر اینکه، به مسئولان کشورمان اعلام شده که در حال حاضر امکان تهیه تصاویر از این ماهواره آمریکایی وجود دارد اما اطلاع از اینکه ماهواره آیکونوس در سال ۲۰۱۵ به کار خود خاتمه داده و هم اکنون تنها تصاویر آرشیوی ماهواره برای ایران قابل تهیه هستند، تاسف آور و البته خنده دار است.
مذاکره با خارجی ها برای داشتن ماهواره ملی!
اما به نظر می رسد مسئولان دولت فعلی از چنین اتفاقات تلخی، عبرت و درس نگرفته اند چراکه همین چند وقت پیش بود که محمود واعظی پس از سفر به مسکو در راس کمیسیون اقتصادی ایران، از مذاکره با یک شرکت روسی برای ساخت و پرتاب ماهواره ملی سنجش از راه دور خبر داد و گفت که در حال مذاکره با طرف مقابل بر سر قیمت این قرارداد هستیم!
پیش از این نیز محسن بهرامی رییس سازمان فضایی در مصاحبه سال ۱۳۹۴ خود که در روزنامه شرق منتشر شده، اعلام کرده بود که بیش از ۳۰۰ ساعت جلسه با فرانسوی ها در زمینه “ماهواره ملی” ایران صورت گرفته و افزوده است: از زمان عقد قرارداد برای طراحی و ساخت ماهواره بیش از دو سال طول می‌کشد که ماهواره آماده پرتاب شود
هزینه مادی و معنوی موزه رفتن مصباح را چه کسی می‌دهد؟
باید توجه داشت که قیمت دلار در سال ۱۳۷۶ کمتر از ۵۰۰ تومان بوده و با یک حساب ساده هزینه پروژه ماهواره مصباح بیش از ۲۰ میلیون دلار و معادل حدودا هشتاد میلیارد تومان به نرخ امروز دلار است. یعنی دستاورد ۸۰ میلیارد تومانی بیش از یک دهه تلاش و زحمت شبانه روزی خیل کارشناسان فضایی وزارت ارتباطات، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و … بدون هیچگونه بهره‌برداری باید مستقیم به موزه برود. در این برآورد هزینه های سفرها، نمایشگاه ها، ماموریت های خارجی، رونمایی ها، مصاحبه‌ها، افتتاح ها و مذاکرات چندصد ساعته مدیران و کارشناسان فضایی جهت تحویل ماهواره و ایضا پرتاب آن لحاظ نشده است و صد البته، امید و خوشحالی مردم کشورمان به رشد علمی کشور.
