اقدامات صورت گرفته فعلی در عرصه فرهنگ، حداقل توقع هاست/ لزوم جلوگیری از گسترش آسیب‌های فرهنگی/نتوانسته‌ایم الگوی درستی از یک زن ارائه بدهیم

نبض سحر: «رقیه محمدزاده» تهیه‌کننده، کارگردان، مستندساز و فعال فرهنگی کشور در گفتگوی مشروح با خبرنگار شبکه اطلاع رسانی راه دانا، ضمن تشریح اهمیت سخنان مقام معظم رهبری اظهار داشت: نکاتی که مقام معظم رهبری در صحبت هایشان همیشه به آن اشاره می کنند کاملا ناظر به نگاه عمیق و آسیب شناسانه ایشان است؛ به نظر می آید ایشان به لحاظ اشراف بسیار جامعی که به مسائل دارند کاملا می توانند ریشه یک مسأله را پیدا کنند و درباره آن گفتگو کنند.

وی در ادامه در خصوص نوع نگرش به مباحث فرهنگی توضیحاتی داد و گفت: وقتی ما درمورد فرهنگ صحبت می کنیم یعنی درباره یک برنامه ریزی بلند مدت صحبت می کنیم. زمانی که ایشان به یک آسیب فرهنگی با اهمیتی اشاره می کنند، یعنی ما یک پیش زمینه آسیب داری را سالیان سال داشتیم که الان خروجی اش این چیزی است که ما در بستر اجتماع مشاهده می کنیم و در روابط و فضاهای اجتماعی به وفور با آن مواجه می شویم.

فعال فرهنگی در کشور اذعان داشت: اگر بخواهیم فرمایشات ایشان در ابتدای سال را سرلوحه قرار دهیم، با توجه به بلند مدت بودن برنامه ریزی فرهنگی و تاثیر گذاری تدریجی آن در خوشبینانه ترین حالت با فرض اینکه فرمایشات ایشان در همه ما و مسئولین نهادینه شده باشد، خروجی و بازدهی آن را حداقل تا ۱۰ سال آینده می توانیم انتظار داشته باشیم و در کوتاه مدت باید تلاش کنیم جلوی گسترش یک سری از آسیب ها را بگیریم و من در حال حاضر نمی توانم بگویم که چقدر در این عرصه با عزم ملی و مدیریت جهادی عمل شده است؛ چراکه نیاز به یک کار و پژوهش میدانی است؛ اما می توانم به این اشاره کنم که نکته ای که ایشان فرمودند یک نکته بسیار دقیق و عالمانه بود و به برنامه ریزان جهت دهی کرد که اگر می خواهند در دراز مدت به چنین هدفی دست پیدا کنند باید برای آن زیرساخت تعریف کنند و آسیب ها را بشناسند و در جهت مرتفع کردن آنها اقداماتی را انجام دهند.

محمدزاده به لزوم استخراج المان های نهفته در بحث مدیریت جهادی اشاره کرد و گفت: وقتی شما از مدیریت جهادی حرف می زنید باید المان های آن را استخراج کرد. (من امسال در ایام عید یک برنامه ای را در یکی از شبکه های تلویزیون می دیدم که برایم جالب بود، دقیقا ۳، ۴ روز بعد از صحبت های نوروزی مقام معظم رهبری، مجری و مهمان داشتند المان های مدیریت جهادی را معرفی می کردند. خوب اگر ما می دانستیم که المان های مدیریت جهادی چیست، پس چرا تا الان جهادی کار نمی کردیم، تا نیاز به تاکید رهبی نداشته باشد!) ما نباید در این عرصه تنها با سخن گفتن در خصوص یک موضوع(به قول یکی از اساتید، روش گفتمان درمانی) خودمان را تسکین دهیم. ما در حال حاضر فقط در خصوص این نکات کلیدی که مقام معظم رهبری اشاره کردند، صحبت می کنیم و خیال خودمان را راحت می کنیم که در جهت آنها گام مثبت برداشته‌ایم؛ درحالی که درباره یک چنین مباحثی باید زیرساخت تعریف کنیم. بنابراین به اعتقاد من نمی توان در یک پروسه زمانی یک ساله، وضعیت زنان را بهبود داد و بیشتر باید تلاش کنیم که آن را بدتر نکنیم.

اقدامات صورت گرفته فعلی در عرصه فرهنگ، بعد از توصیه های مقام معظم رهبری حداقل توقعی است که ما از حوزه‌های اجرایی می‌ توانیم داشته باشیم

محمدزاده سپس درخصوص اینکه در کوتاه مدت و در طول این یک سال اخیر چه تغییراتی رخ داده است تا در بلندمدت شاهد نتایج آن باشیم نیز بیان داشت: من این را می دانم که متناظر با فرمایشات ایشان دغدغه هایی بوجود آمده و گروه ها و کارگروه هایی تشکیل شده است و تلاش کردند که بتوانند آیتم هایی را تولید کنند؛ اما به نظر من اقدامات انها یک چیز طبیعی و معمول بود و حداقل توقعی است که ما در این عرصه از حوزه های عملی فرهنگ می توانیم داشته باشیم.

وی به زمینه هایی که در خصوص جایگاه بانوان در کشور در برنامه های بلندمدت باید کار شود نیز اشاراتی داشت و گفت: من معتقدم ما در چند بستر و زمینه می توانیم درباره جایگاه زن کار کنیم و به هرحال نقش و جایگاهی که زن به عنوان یک عنصر کلیدی در خانواده دارد نقش مغفولی نیست. ما خودمان را به دینی ملتزم می دانیم که الگوهای خیلی شاخصی را برای زن معرفی کرده است؛ اما ما یک مشکل خیلی جدی داریم و آن هم اینکه نتوانسته‌ایم این الگوها را برای مخاطب ملموس کنیم. ملموس و باور پذیرکردن یک مفهوم پاک و مقدس به معنی زمینی کردن آن نیست، به عنوان مثال ما باید تلاش کنیم از الگوهای معرفی شده در دین مبین اسلام شاخص های اجرایی و عملیاتی در اکنون جامعه برای هنرمندان در تصویر سازی از زن آرمانی و الگو طراحی کنیم تا آنها در تصویر سازی خود دچار سردرگمی و معرفی چهره های غیر باور پذیر و غیر مبتنی با الگوی زن مسلمان نشوند.

کارگردان و مستندساز کشور افزود: به نظر من اصلی ترین متولیانی که باید الگوها را دقیقا در چارچوب های دینی متناسب با شرایط امروز ترجمه کنند حوزویان و طلاب دینی هستند نه افراد دیگر، البته و بدون شک برنامه ریزان کلان فرهنگی و اجتماعی نیز در این بخش باید بتوانند همیاری و معاضدت داشته باشند. کسانی که در رسانه کار می کنند، باید براساس فرمول و مدلی که انها ارائه می نمایند یک ما به ازای تصویری خلق کنند. مثلا می گویند که زن آرمانی کسی است که از دامن او مرد به آسمان می رود؛ بله این یک واژه درست و یک هدف خیلی دقیق است؛ اما اینکه آن زن چه طور باید در این جامعه کنونی ما با همه مشکلات و مسائل عمل کند تا نتیجه اش این خروجی هایی نباشد که ما در فضای جامعه می بینیم، مشخص نیست. به اعتقاد من شاید ما هنوز نتوانسته‌ایم این مباحث را خیلی دقیق بررسی کنیم و شاید هم تاکنون این دغدغه اصلی و یا اولویت فوری ما نبوده است.

محمدزاده با اشاره به تغییر کردن شرایط اجتماعی زنان در طول تاریخ، به اقتضائات شرایط مدرنیته امروزه و فشارهای ناشی از آن بر روی زنان خاطر نشان کرد: وضعیتی که زنان جامعه جهانی در حال حاضر و در این برهه تاریخی دارند،زنان سده های گذشته با آن مواجه نبودند و مسایل آنها موضوعات دیگری بوده است؛ زن امروز خیلی اوقات سرپرست خانوار است و به حدی درگیر معیشت عادی زندگی است و فشارهای متفاوت زندگی بر وی زیاد است که نمی توان در این فشارها از او توقع داشت که در هیچ یک از زمینه ها اشتباه نکند.

وی ادامه داد: من به عنوان یک برنامه ریز باید بتوانم مسیری را طراحی کنم که حداقل، فشارهای اجتماعی ناخواسته بر روی زنان کمتر شود. انسان یک جایی خودش اشتباه می کند و مسیر را اشتباه می رود؛ اما در جاهایی جامعه به خاطر برنامه ریزی نامناسب فشارهای ناخواسته ای را به زنان تحمیل می کند، فشارهایی که شاید جزء اقتضائات مدرن امروز است ولی برنامه ریز کلان نتوانسته بواسطه آمیخته کردن آن با مفاهیم اسلامی تلخی آن را از بین ببرد و یا یک مدل دقیق اسلامی از آن طراحی کند.

ما نتوانستیم الگوی دقیق از زن آرمانی به طوری که همراه با داشتن شاخصه های دینی، فعال هم باشد، ارائه کنیم

محمدزاده سپس با انتقاد از نگاه سطحی به مسائل و مشکلات اجتماعی، به ضرورت نگاه بلندمدت در این عرصه تأکید کرد و اذعان داشت: به نظر می رسد ما آنقدر در حوزه های مختلف اجتماعی مان درگیر حل مسائل رایج و روز جامعه ایم که سبب شده است نگاه بلند مدت به خیلی از مسائل نداشته باشیم. البته من نمی گویم که هیچ کس این نگاه را ندارد اما فکر می کنم که جزء اولویت هایمان نیست؛ اما به طور حتم جزء اولویت های اصلی و اساسی مقام معظم رهبری هست. متأسفانه این طور شده است که ابتدا ایشان باید یک موضوعی را بگویند و بعد ما متوجه بشویم که باید روی یک موضوع کار کنیم.

وی تصریح کرد: زمانی که برنامه ریزی کلان ۱۰ ساله یا ۲۰ ساله ما مبتنی بر این نباشد که جایگاه زن را از نقطهA  به B برساند، پس حتما در اهداف کوتاه مدت هم یک چنین چیزی جزء اولویت ها نیست و یا لااقل جزء اولویت های اصلی قرار نمی گیرد و مغفول واقع می شود.

فعال فرهنگی کشور در ادامه به ضرورت ارائه یک الگوی دقیق از زن آرمانی در جامعه اشاره کرد و اظهار داشت: من معتقدم که خیلی نتوانستیم یک الگوی دقیق از زن آرمانی ارائه کنیم به طوری که نه تنها منفعل نباشد؛ بلکه در عین حال همراه با داشتن شاخصه های دینی، فعال هم باشد. الگوی ترسیم شده برای بانوان کشور باید زنی باشد با شاخصه های متعادل و متوازن که بتواند کانون خانواده را محکم نگه دارد. من معتقدم که در بقیه حوزه های جامعه هم ما این کار را نکردیم. در همه جای دنیا و از جمله در کشور ما، زنانی با سطح بالای تخصص باید بسیار بیشتر از مردان با سطح تخصص حتی پایین­تر از خود تلاش کنند، تا بتوانند یک جایگاهی برابر به دست بیاورند و این جزء کاستی هایی است که زندگی مدرن به زنان تحمیل کرده است. در جوامع غربی در مقطعی جریان های فمنیستی آمدند و زنان را در اجتماع آوردند؛ اما دقیقا همین اتفاق، دستمایه ای شد برای اینکه بیشتر از آنها سودجویی بشود. در کشورهای جهان سوم نیز به دلیل متعدد بودن مشکلات سیاسی و اجتماعی روزمره، این مسئله شاید خیلی اغراق شده تر، این طبقه از مردم جامعه را تحت تأثیر قرار داده است.

وی افزود: شما ببینید درحال حاضر عموم زنان ما تحصیل کرده اند و سطح توقعشان و آن جایگاه هویتی و منزلتی که برایشان بوجود آمده است یک چیز متفاوتی است؛ اما طبیعتا چون نتوانسته‌اند آن رضایتمندی مورد نظرشان را در این جایگاه منزلتی بدست بیاورند، خیلی بیشتر آسیب می بیند.

محمدزاده در خصوص اینکه چرا با رفت و آمد دولت ها نگاه به قشرهای مختلف خصوصا زنان تغییر می کند؛ گفت: من معتقدم وقتی ما برنامه ریزی کلان داشته باشیم با رفتن یک دولت و آمدن دولت جدید، این برنامه ریزی تحت تأثیر قرار نمی گیرد؛ شاید در تاکتیک مان یک تغییراتی را اعمال کنیم؛ اما راهبردمان ثابت است، ما اگر می بینیم که یک دفعه دچار تحول اساسی در این حوزه می شویم برای این است که یک راهبرد درست و با ضمانت اجرایی قوی برای آن تعریف نکرده‌ایم؛ وگرنه نباید با آمدن یک دولت و رفتن یک دولت دیگر توقع و نگاهی که نسبت به زن هست یک دفعه به صورت بنیادی زیر و رو شود. این نوسانات غیرقابل توصیف فقط بواسطه این است که ما یک برنامه دقیق نداریم و این هم چیزی نیست که من بخواهم بگویم، بلکه تقریبا همه ما یک اطلاع اجمالی در خصوص این داریم.

وی افزود: ما در این سی سال می توانستیم بیاییم یک نگاه زیرساختی داشته باشیم؛ اگرچه معتقدم برنامه های ۵ ساله ای که در حوزه توسعه طراحی کردند، حتما به جایگاه منزلتی زن و تصویری که از زن به عنوان یک الگوی مؤثر ارائه می شود، توجه داشته است، بنابراین زمانی که ما ۴ برنامه ۵ ساله می ریزیم یعنی اینکه ما راهبرد داریم؛ اما اگر دچار نوسانات شدید می شود، معلوم است که این راهبرد یا خیلی ریشه ای نبوده است یا اینکه ما نتوانسته‌ایم خیلی آنرا نهادینه کنیم و آن را باور نکرده‌ایم.

بعد از گذشت چندین سال از انقلاب، به جای پیشرفت در تصویر سازی از جایگاه زن، در برخی فیلم ها تصویر زنانی را می بینیم که به لحاظ نشانه های ظاهری ما را  به ۴۰ سال قبل بازمی گردانند و این سیر قهقرایی پیمودن است

وی در ادامه صحبت هایش به موضوع تصویر ارائه شده از زنان در جشنواره فیلم فجر پرداخت و بیان داشت: در خصوص تصویری که از زن در سینمای ایران و به طور خاص جشنواره فجر سی و سه وجود دارد، باید بگویم که من چون امسال کل فیلم های روی پرده را ندیدم، نمی توانم تصویر کلی آن را بگویم؛ اما این را می توانم بگویم که فیلم های جشنواره امسال عموما فیلم های اجتماعی بودند و تاحدودی مسائل اجتماعی را مطرح می کردند. برخی از این فیلم ها به طور خیلی شاخص به فشارهایی که مصائب ناخواسته ای برای زنان مترتب کرده است، اشاره می کرد؛ بنابراین از این منظر شاید زن در سینمای جشنواره امسال مان یک محوریت ویژه داشت؛ اگر چه من معتقدم که در همه جشنواره های ما وقتی که شما فیلم می سازید و خانواده در آن اولویت پیدا می کند، خواسته یا ناخواسته زن نقش محوری در آن دارد و ما در هیچ کدام از جشنواره هایمان این طور نیست که زن در آن محوریت نداشته باشد؛ اما زنان این دوره جشنواره خیلی زنان اجتماعی تری بودند که حالا من خیلی نمی خواهم در خصوص کاراکترهایشان صحبت کنم؛ اگر چه حس می کنم یک جریان خاصی در معرفی کردن یک تیپ از زن در جشنواره فیلم فجر دارد خودش را نشان می دهد که خیلی دوست داشتنی نیست و دوست ندارم فعلا در این خصوص صحبت کنم.

فعال فرهنگی کشور ادامه داد: متأسفانه من در دو سه تا از فیلم های جشنواره امسال پوشش  (لباس و پوشش چادر و روسری )زنانی را دیدم که خیلی به فضای امروز ما نمی خورد و به نوعی عقب گرد به گذشته داشت. من این عقب گرد را در تصویر سازی از جایگاه زن (اگرچه در حد کد های پوششی) خیلی نمی فهمم و از این بابت تأسف می خورم. ما بعد از گذشت سی و هفت سال از انقلاب و سی و سه سال از جشنواره فیلم فجر، به جای اینکه امسال در تصویر سازی از جایگاه زن یک گام جلوتر برویم، یک فلاش بک می زنیم و برمی گردیم به ۴۰ سال قبل و زنی را تصویر می کنیم که این زن خیلی ویژگی های منطبق با زن مسلمان و ایرانی امروز ندارد و این به نظر یک طور سیر قهقرایی پیمودن است.

وی در ادامه با اشاره به یکی از کارگردانان تلویزیونی به تحسین وی درخصوص تصویر سازی مناسب از جایگاه زن پرداخت و تصریح کرد: همان طور که گفتم در حال حاضر نمی توانم خیلی درباره تصویر ارائه شده از زنان صحبت کنم چون کل فیلم ها را ندیده‌ام. من می خواهم یک مقداری عقب تر بروم و یکی از سریال های تلویزیونی را برای شما مثال بزنم که شاید در آنجا بتوان گفت که یک کارگردان، الگویی را خلق می کند که برای مخاطب باورپذیر می شود. این کارگردان سیروس مقدم است؛ او سریال پایتخت را می سازد و می تواند شخصیت «هما» را برای مردم باور پذیر کند؛ چون هما ویژگی هایی دارد که یک زن ایرانی معمول نیز آن ویژگی ها را می تواند داشته باشد و هما خیلی موجود دور از دسترسی نیست و باور پذیر است.

کارگردان و مستندساز کشور افزود: به نظر من تصویری که سیروس مقدم در سریال مدینه از زن ارائه می کند که با توجه به پختگی‌ای این شخصیت (زن) بعد از سه گانه پایتخت؛ خیلی تصویر متوازن تری است. به نظر شخصی من، جدای از انتقاداتی که بعضی از دوستان می کنند، آقای سیروس مقدم را می­توان جزء جامعه هنرمندان و کارگردانانی قرار داد که نگاهی متوازن و باور پذیر به الگوی زن ایرانی  دارند ؛ من این الگوی زن متوازن ایرانی را در فیلم های قدیمی تر در کار مادر زنده یاد علی حاتمی دیده بودم؛ و یا در فاطمه فیلم آژانس شیشه ای؛ نقشی که در آنها مادر داشت به عنوان یک کانون محوری که اختلافات را از بین برد و یک خانواده متلاشی را منسجم کرد.

محمدزاده در پایان به نحوه الگوسازی از زن آرمانی و مطلوب اشاره کرد و گفت: ما اگر بخواهیم تصویری از زن ارائه کنیم، اولا باید آن تصویر از نگاه مخاطب امروز باور پذیر باشد و دوما بتواند او را از جایی که هست یک گام جلوتر ببرد و به او توانمندی بهتر زندگی کردن بدهد؛ سبک زندگی ای را که این زن به مخاطب ارائه می کند، باید بتواند زن را در مواجهه با مشکلات رایج جامعه مقاوم تر کند و بتواند او را برای برطرف کردن این موانع یاری کند. اگر کسی این کار را بکند شاید توانسته باشد قدمی در راستای اصلاح فرهنگ و رسیدن به چیزی که مقام معظم رهبری از نگاه فرهنگی به جایگاه زن توقع دارد، بردارد.

انتهای پیام/ط