عید نوروز نمادی از فرهنگ ها و رسوم مناطق مختلف سرزمین پهناور و پرافتخار ایران است، سرزمینی که دارای فرهنگ غنی و ارزشمندی است و توجه به آیینها و رسوم سنتی آن صلح و دوستی را بشارت می دهد.عید نورزر به عنوان یک جشن ملی همواره در مناطق مختلف ایران با تکیه برآداب و رسوم مناطق برنامه خاص داشته و بسیاری از این آئین ها به رغم گذشت سالها ورود فرهنگ های بیگانه اصالت و غنای فرهنگی خود را حفظ کرده و امروزه در روند توسعه فرهنگی جامعه نقش خود را ایفا می کنند.
مردم استان زنجان همچون دیگر ایرانیان و اقوام و گروه ها در گذشته های نه چندان دور آیین هایی به یادماندنی برگزار می کردند که همچنان با گسترش شهرنشینی و تغییر سبک زندگی برگزار می شود و هنوز رنگ کهنگی به خود نگرفته اند.
تکم خوانی
تکم یک عروسک چوبی سنتی است. واژه تکم در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل که همیشه در راس گله حرکت می کند و گله را به چراگاه و محلهای معین هدایت می کند .
روی این عروسک چوبین را با مخمل یا پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند و روی این پارچه را نیز با پولک ، زنگوله ، سکه و نیز پارچه های الوان و حتی آئینه تزیین می کنند. تکم با قطعات پارچه ای رنگی آذین بندی شده مانند گلهای بهاری است که هر رنگ و گل این تکم معنای خاص خود را دارد. رنگ سرخ به معنی شادی و نشاط است .
بهار آمد بهار آمد خوش آمد / علی با ذوالفقار آمد خوش آمد/سیزین بو تازه بایرامی ز موبارک / آییز، ایلیز، هفته ز، گونوز موبارک
در ایام نه چندان دور مردم این دیار ؛ همه ساله با نزدیک شدن به عید نوروز، مردم به انتظار تکمچی می نشستند و انتظار داشتند که تکم چی، آنها را برای استقبال از بهار آماده سازد
اشعاری که تکم چی با حرکات موزون تکم می خواند عبارت بود از :
آق دوه نین گوزلری/یره گیرمز دیزلری/بو ایامین قیزلاری/کبین کسر اوزلری
جناب جبرئیل نامه گتیردی/گتیر جگین پیمبره یتیردی/مبارک قوللارین گویه گوتوردیسیزون بوتازه بایراموز مبارک/آییز ، ایلیز ، هفته ز ، گونوز مبارک
جناب جبرائیل نامه آورد / به محض آوردن به پیامبر رسانید / پیغمبر هم دستهایش را بر آسمان برداشت که / این عید تازه تان مبارک باشد / ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارک باد
خانه تکانی قدم نخست مردمان این دیار برای استقبال از نوروز است
غبارروبی، گردگیری دیوارهای خانه، اسباب‌ها و زدودن سیاهی از روی آنها و دور ریختن وسایل کهنه و نو کردن آنها در سال جدید همه از آیین های کهن مردمان استان زنجان است که هیچ سالی به فراموشی سپرده نمی‌شود و از گذشته تا کنون هنوز هم این رسم بین مردم معمول است.
چقدر خانه تکانی زیباتر می‌شود، وقتی دلهایمان را هم خانه تکانی کرده و کینه و نفرت و بدی را از آنها بزداییم و برای سال جدید هیچ باری از بدی به همراه نداشته باشیم و سبکبال به استقبال سالی نو برویم.
قاشق زنی
قاشق نمادابزار کشاورزی و کاسه خالی نمادی از سال پیشرو است که باید از حرکت و برکت پر شود، قاشق زن به محض رسیدن بر در اقوام برای شناخته نشدن، چادر یا پارچه ای روی سرش می کشد بعد در گوشه ای نشسته و قاشق را به کاسه می کوبد، صاحب خانه با شنیدن صدای آواز قاشق زن باید بلافاصله در را باز می کند و ریش سفید و بزرگ خانواده با شنیدن صدای قاشق زن هرانچه را که در دست دارد به همراه هدیه ای در کاسه قاشق زن می اندازد و اگر چیزی در دست نداشته باشد باید هدیه ای انتخاب و به قاشق زن بدهد.
شال انداختن ” شال سالاماخ”
طبق این رسم زیبا و قدیمی در ایام نوروز معمولا جوانترها(کودکان و نوجوانان) شالی به کمر بسته به پشت بام خانه ها می رفتند و با نگاه داشتن یک سر شال آن را از دریچه بام یا “روشنایی ” که در اصطلاح زبان ترکی به آن “باجا” یا “پاجا” می گفتند به درون خانه می فرستاند و صاحبخانه هم هدیه ای به عنوان عیدی شامل جوراب و یا چیزهای دیگر به آن می بست.
چهارشنبه سوری
در ایام نه چندان دور در چهارشنبه اول اسفند، مردم بالای پشت بام می رفتند و جلوی ناودان‌ها، عدس، گندم یا نخود که آنرا نمادی از برکت می‌دانستند، می‌ریختند و اعتقاد داشتند که خاتون چهارشنبه اینها را جمع کرده و غذای یکساله‌اش را از آن تأمین می کند. در چهارشنبه دوم، موی دم، یال و گردن حیوانات و احشام را کوتاه می کردند و بر این اعتقاد بودند که احشام و حیوانات نیز باید از آمدن عید باخبر شوند. در چهارشنبه سوم، به باغ می رفتند و در پای درختان رقص و پایکوبی کرده و به شاخه های درختان سنگ می بستند تا پربار بودن را به درخت تحمیل کنند. در چهارشنبه چهارم نیز از صحرا، گون می آوردند و ۳ یا ۵ یا ۷ بوته از آنرا در بالای پشت بام آتش می زدند و از روی آن می پریدند و از آن پاکی و صداقت می گرفتند، سپس این آتش را با ۳ یا ۵ یا ۷ ظرف آب خاموش می کردند .
قیزلار دییر: آتیل باتیل چرشنبه/آینه تکین بختیم آچیل چرشنبه
ترجمه فارسی :
دخترها میگن آتیل باتیل چهارشنبه/مثل آینه بختم روشن بشه چهارشنبه
‘قویونون اوچی گلدی ؛ چرشنبه گولدی گلدی /دولاندی کوچی گلدی ؛ چرشنبه گونی گلدی’
ترجمه فارسی :
سه تا از گوسفندا اومدن ؛ چهارشنبه خندید اومد/کوچ دوباره برگشت ؛ روز چهارشنبه اومد .
یکی از مهم ترین و در عین حال رنگارنگ ترین آئین مردم استان زنجان ،مربوط به آئین ها و آداب «چهارشنبه سوری»و «عید نوروز» است .
آتش افروختن درمنزل خانواده داغدار، فالگوش، کوزه شکستن، قاشق زنی بخشی از مراسم چهارشنبه در استان زنجان است .
مراسم کوزه شکنی
در ایام قدیم مردم پس از آتش افروزی مقداری زغال به نشانه سیاه بختی، کمی نمک به علامت شور چشمی، و یک سکه چند تومانی به نشانه تنگدستی در کوزه ای سفالین می ریختند و هر یک از افراد خانواده یک بار کوزه را دور سر خود می چرخاند و آخرین نفر ، کوزه را بر سر بام خانه می برد و آن را به کوچه پرتاب می کرد و می گفت: «درد و بلای خانه را ریختم توی کوچه» و باور داشتند که با دور افکندن کوزه، تیره بختی، شور بختی و تنگدستی را از خانه و خانواده دور می شود .
براساس گفته های برخی کارشناسان این مراسم اکنون نیز در برخی روستاهای دور افتاده استان زنجان برگزار می شود .
- منبع:مهر
