در سفرنامه سیف الدوله (دوران قاجار) درباره خرم دره آمده شده است “خرم دره ده با صفای معتبری است. باغات و زراعت زیاد دارند. آبش بسیار، در کنار رودخانه‌ای واقع است. حمام و مسجد خوبی دارد. مردمش ترک زبان هستند .در زمان ناصرالدین شاه مادام دیولافوا فرانسوی که از خرم دره دیدن کرده در سفرنامه خود نوشته است: ” در دو منزلی سلطانیه، دهکده قشنگ و باصفایی است که موسوم است به خرم دره. الحق نام شایسته‌ای است که به حقیقت نزدیک است. از تبریز تا این جا دهکده‌ای که این طور آباد و خرم باشد ندیده بودم.”
این شهرستان در قسمت جنوبی استان زنجان واقع شده که از شمال به استان قزوین و از شرق و غرب به شهرستان ابهر و از جنوب به شهرستان خدابنده محدود می‌شود.منطقهٔ خرمدره، منطقه‌ای کوهستانی محسوب می‌شودو از نظر طبیعت زیباترین جنگلها و باغات میوه را در استان زنجان دارا می باشد که به همین دلیل به این شهرستان نگین سبز استان نیز گفته می شود.
مهم ترین علت وجودی شهر خرم دره جریان ابهر رود در طول شهر است که دلیل اصلی وجود باغ ها و زمین های کشاورزی و چهره سبز و خرم این منطقه به حساب می آید.شهر خرم دره در گذشته شامل محله‌های لشگری، چاله محله و محله حصاری بوده و پس از آن محله‌های نوکر زک (قنات نو)، حاج ملاعلی، ناوک و گونه زار، سلطان آباد، تازه کند و شهرک قدس به آن اضافه شده است و به این ترتیب شهر در مقاطع مختلف تاریخی توسعه یافته است.
همچنین بارندگی مناسب و عبور ابهررود از میان آن، سبزی و طراوت خاصی به خرم دره بخشیده که باعث شده است سفرنامه نویسان و جغرافی دانان از آن با عنوان باغ شهر نیز یاد کنند.
سر سبزی و آب و هوای مطلوب و طبیعت باصفا و روح انگیز خرمدره در کنار میهمان نوازی مردم آن ، این شهرستان را به یکی از برجسته ترین مناطق گردشگری مبدل کرده است .
جاهای تاریخی
۱-یکی از آثار تاریخی شگفت انگیز به تازه کشف شده تپه باستانی خالصه می باشد که در آن خمره های بزرگ گلی با قدمت ۶ تا ۸ هزار سال و ابزار ساده گلی مربوط به دوره کرومانیون ها و هموساپین ها کشف شده است که گزارش هایی از کشف نمونه های مشابه در دهستان پلاس (پهناسب قدیم) در سال هلی ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۴ موجود است که البته این مطالعات باستانشناسی بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ به دلیل رفتن باستان شناسان خارجی در این منطقه ادامه پیدا نکرد .
بنا به نظر باستان شناسان این کوزه های بزرگ گلی یافت شده در زمین های زراعی خالصه و زمین های ضلع رو به جنوب شرقی جغرافیایی دهستان پلاس ،جهت دفن کردن مردگان به صورت عمودی مورد استفاده قرار می گرفته است .
حمام تاریخی یان یان:
-این شهرستان دارای یک حمام تاریخی معروف به حمام یان یان است که در گذشته های دور ساخته شده است
کلمه ((یان یان))در زبان ترکی فعل امر از مصدر ((یانماق))به معنای ((سوختن)) آمده است و با توجه به کاربری و عملکرد این بنا که گرمابه است ،تاکیدی است بر وجود آبگرم و گرمای دایمی و نسبتا زیاد در این بنا است.این بنا از آثار دوره قاجار می باشد.
حمام یان یان در ساحل رودخانه ابهر چای و در زمان برپایی در منتهی الیه سمت شمالی شهر خرمدره قرار داشته،که امروزه با گسترش شهر به سمت جاده ترانزیت، در مرکز آن واقع شده است.نزدیکی حمام به رودخانه، احتمالا به منظور دفع فاضلاب و یا استفاده از آب رودخانه می باشد./س
منبع:باشگاه خبرنگاران
