اعتکاف و ارزش معنوی آن
انسان موجودی است سالک و پویا به سوی معبود حقیقی خویش و
از هر راهی که برود و هر مسیری را که در زندگی انتخاب کند، سرانجام به
لقای معبود خویش می‌رسد:
«یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا
فملاقیه; (۱) ای انسان! تو با تلاش و رنج‌به سوی پروردگارت می‌روی و او را
ملاقات خواهی کرد.»
با توجه به این آیه اگر انسان راه ایمان، خودسازی و
تهذیب نفس را بپوید جمال و مهر خداوند را ملاقات می‌کند، اما اگر راه کفر و
آلودگی را در پیش گیرد، جلال و قهر او را. بنابراین اگر مقصد و غایت‌سلوکش
لقای محبت و مهر خدا باشد، باید راه تهذیب نفس و عبادت حقیقی را در پیش
گیرد و از هوای نفس بگریزد و در طریقت انس با معبود گاهی به گوشه‌ای خلوت
پناه ببرد و دور از همه عنوان‌ها و تعلقات مادی، لختی بر حال زار خویش
بگرید و با سوز دل و اشک چشم، کدورت و زنگار را از چهره جان خود بزداید و
در زاد و توشه آخرت اندیشه کند.
ادیان الهی با توجه به همین نیاز روحی،
با آن که انسان را به حضور در جامعه و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی فرا
می‌خوانند، فرصت هایی را نیز برای خلوت نمودن او با خداوند فراهم
نموده‌اند، یکی از این فرصت‌ها «اعتکاف» است.
اعتکاف در لغت‌به معنی
اقامت کردن و ماندن در جایی و ملازم بودن با چیزی است، ولی در شرع اسلام،
اقامت در مکانی مقدس به منظور تقرب جستن به خداوند متعال است.
اعتکاف;
فرصت‌بسیار مناسبی است تا انسانی که در پیچ و خم‌های مادی غرق شده، خود را
بازیابد و به قصد بهره بردن از ارزش‌های معنوی از علایق مادی دست‌بکشد و
خود را در اختیار پروردگار بگذارد و تقاضا کند که او را در راه راست ثابت
نگهدارد تا بتواند به دریای بیکران انس و مهر خداوند که همه‌اش مغفرت و
رحمت است، متصل شود.
در اعتکاف می‌توان خانه دل را از اغیار تهی کرد و
نور محبت‌خدا را در آن جلوه گر ساخت; می‌توان خود را وقف عبادت کرد و لذت
میهمانی را بر سر سفره احسان و لطف الهی چشید; می‌توان زمام دل و جان را به
دست‌خدا سپرد و همه اعضا و جوارح را در حصار اراده حق به بند کشید; (۲)
می‌توان به خویشتن پرداخت و معایب و کاستی‌های خود را شناخت و در جست و جوی
معالجه بود; می‌توان نامه عمل را مرور کرد و به فکر تدارک و جبران
فرصت‌های از دست رفته بود; می‌توان به مرگ اندیشید و خود را برای حضور در
پیشگاه خدای «ارحم الراحمین» آماده کرد.
آری! اعتکاف; فصلی است‌برای
گریستن، برای ریزش باران رحمت، برای شستن آلودگی‌های گناه، برای تطهیر
صحیفه اعمال، برای نورانی ساختن دل و صفا بخشیدن به روح.
پیشینه اعتکاف
اعتکاف
مخصوص دین اسلام نیست بلکه در ادیان الهی دیگر نیز وجود داشته و در اسلام
استمرار یافته است، اگرچه ممکن است در شرع مقدس اسلام پاره‌ای از خصوصیات و
احکام و شرایط آن تغییر یافته باشد.
درباره حدود و شرایط این عبادت در
دیگر ادیان، اطلاعات قابل توجهی در اختیار ما نیست. مرحوم علامه مجلسی در
«بحارالانوار» به نقل از طبرسی آورده است که: «حضرت سلیمان (علیه السّلام)
در مسجد بیت المقدس به مدت یک سال و دو سال، یک ماه و دو ماه وکمتر و بیشتر
اعتکاف می‌کرد و آب و غذا برای آن حضرت فراهم می‌شد و او در همان جا به
عبادت می‌پرداخت.» (۳)
برخی از آیات قرآن دال بر این است که اعتکاف در ادیان الهی گذشته وجود داشته است. خداوند متعال می‌فرماید:
«…
و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین والعاکفین والرکع
السجود; (۴) به حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیه السّلام) سفارش نمودیم تا
خانه‌ام را برای طواف کنندگان، معتکفان و نمازگزاران تطهیر کنند.»
از
این آیه استفاده می‌شود که در زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیه السّلام)
عبادتی به نام اعتکاف وجود داشته و پیروان دین حنیف گرداگرد کعبه معتکف
می‌شده‌اند.
حضرت مریم (سلام الله علیها) آن گاه که به افتخار ملاقات
با فرشته الهی نایل آمد، از مردم فاصله گرفت و در خلوت به سر برد تا در
مکانی خالی و فارغ از هر گونه دغدغه به راز و نیاز با خدای خود بپردازد و
چیزی او را از یاد محبوب غافل نکند.
به همین جهت طرف شرق بیت المقدس را که شاید محلی آرام‌تر و یا از نظر تابش آفتاب پاک‌تر و مناسب‌تر بود برگزید. (۵)
مرحوم
علامه طباطبائی (ره) در المیزان می‌نویسد: هدف حضرت مریم (س) از دوری
نمودن از مردم، بریدن از آنان و روی آوردن به سنت اعتکاف بوده است. (۶)
برخی از روایات اهل سنت هم نشان می‌دهد که در دوران جاهلیت هم عملی عبادی به عنوان اعتکاف در میان مردم رایج‌بوده است. (۷)
علامه حلی در کتاب «تذکره الفقهاء» به مشروعیت اعتکاف در ادیان پیشین تصریح نموده است. (۸)
از
زمانی که پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) اعتکاف را به
مسلمانان آموزش داد، این سنت اسلامی در میان مسلمانان رواج پیدا کرد.
در
حال حاضر مراسم اعتکاف در دهه پایانی ماه مبارک رمضان در بسیاری از
کشورهای اسلامی از جمله عربستان (مکه) با شکوه خاصی برگزار می‌شود. همه
ساله خیل عظیم مسلمانان، که بخش قابل توجهی از آنان را جوانان تشکیل
می‌دهند، از سراسر جهان به سوی مسجدالحرام می‌شتابند و در کنار خانه خدا
معتکف می‌شوند و حتی بسیاری از زائران خانه خدا به منظور دست‌یابی به فضیلت
اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، این ایام پربرکت را برای انجام عمره مفرده
برمی‌گزینند.
شبیه این مراسم در مسجدالنبی و در کنار مرقد مطهر پیامبر
(صلّی الله علیه و آله و سلّم) برگزار می‌شود. مسجد کوفه در عراق نیز
سال‌های متمادی، محل برپایی مراسم اعتکاف در دهه آخر ماه مبارک رمضان بوده
است. انبوه شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت (علیه السّلام) در این مسجد مقدس
معتکف می‌شده‌اند و بسیاری از عالمان بزرگ شیعه نیز همراه با مردم در این
مراسم شرکت می‌کرده‌اند.
اعتکاف در کشور ایران تاریخچه‌ای پرفراز و
نشیب دارد در هر عصری که عالمان برجسته دینی به اعتکاف اهتمام ورزیده‌اند،
مردم مسلمان نیز از آنان پیروی کرده و به اعتکاف بها داده‌اند.
در عصر
صفوی، در سایه تلاش‌های دو عالم بزرگ آن زمان مرحوم شیخ بهایی (۱۰۳۰- ۹۵۲
ه.ق) و شیخ لطف الله میسی عاملی اصفهانی (متوفای ۱۰۳۲ یا ۱۰۳۴ ه.ق)، اعتکاف
در شهرهای ایران، به ویژه قزوین و اصفهان، رونق خاصی یافته است.
خوشبختانه
اکنون در بسیاری از شهرهای کشورمان مراسم اعتکاف در روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵
ماه رجب (ایام البیض) برگزار می‌شود. این سنت‌حسنه ابتدا در شهر مقدس قم،
توسط عالم ربانی میرزا مهدی بروجردی صورت گرفت و رفته رفته در شهرهای دیگر
رواج یافت.
ارزش معنوی اعتکاف
انقطاع از مادیات و
امور دنیوی و ملازمت مسجد و دوام ذکر و عبادت خدا، به تنهایی و بدون
اعتکاف نیز دارای ارزشی والا و اهمیتی فراوان است که در این زمینه آیات،
روایات و احادیث زیادی را با چنین مضمونی می‌توان یافت، اما اهمیت اعتکاف
به طور مشخص در قرآن و احادیث مورد تاکید قرار گرفته است.
در بنیاد
اولین خانه توحید (کعبه) به دست دو پیامبر الهی، حضرت ابراهیم و اسماعیل
(علیه السّلام) سخن از عهد و پیمانی به میان می‌آید که از جانب خداوند، جهت
تطهیر «بیت الله» برای طواف کنندگان، معتکفین و نمازگزاران از آنان گرفته
شده است. مطالعه در تعالیم ادیان الهی نشان می‌دهد که همواره شیوه‌هایی از
درون‌گرایی و دوری از جمع در ادیان آسمانی وجود داشته است.
اعتکاف در قرآن
از
کلام وحی استفاده می‌شود که در میان بنی اسرائیل نوعی روزه همراه با سکوت
«صمت» رایج‌بوده است. (۹) حضرت موسی (علیه السّلام) با آن که
مسئولیت‌سنگین رهبری و هدایت امت را بر دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را
رها کرد و برای خلوت کردن با محبوب خویش به خلوتگاه کوه طور شتافت. او در
پاسخ به پرسش پروردگار فرمود:
«… و عجلت الیک رب لترضی; (۱۰) پروردگارا به سوی تو آمدم تا از من راضی شوی.
قرآن مجید در جایی دیگر از «رهبانیت» و گوشه‌گیری پیروان حضرت عیسی (علیه السّلام) سخن به میان آورده، می‌فرماید:
«…
و رهبانیه ابتدعوها ما کتبناها علیهم الا ابتغاء رضوان الله فما رعوها حق
رعایتها…; (۱۱) و رهبانیتی را که خود ابداع نمودند از این رو برایشان
مقرر نمودیم تا خشنودی خداوند را کسب کنند. پس حق آن را چنان که باید
مراعات نکردند.»
مفسر بزرگ قرآن، علامه طباطبائی (ره) فرموده است: «لحن
آیه شریفه نشان می‌دهد که خداوند، ابتدائا رهبانیت را بر پیروان حضرت عیسی
(علیه السّلام) مقرر ننموده، ولی آن را مورد تایید قرار داده است.» (۱۲)
هر چند آنان به دلیل این که در رهبانیت زیاده روی نمودند و حد و مرز آن را
مراعات نکردند، مورد نکوهش خداوند قرار گرفتند.
اسلام با پیش بینی
عبادتی به نام «اعتکاف» که در واقع نوعی خلوت و درون گرایی است، برای
ساختن انسان‌ها و جلوگیری از فت‌خدافراموشی و خودفراموشی چاره اندیشی نموده
است. این‌ها همه نشان می‌دهد با آن که روح تعالیم ادیان، دعوت به جمع و
اجتماع است، انسان به برنامه هایی که او را با درون خود پیوند دهد نیز
محتاج است.
راز این امر روشن است; معمولا حضور پیوسته و دائمی در عرصه
اجتماع و کار و تلاش عملی، رفته رفته روحیه عمل گرایی را در انسان تقویت
می‌کند.
پیدایش این روحیه چه بسا انسان را از درون تهی می‌کند تا آن جا که به چیزی جز
عمل
بیشتر نیندیشد. شخص عمل گرا و عمل زده حتی گاه فرصت نمی‌یابد نتایج کارها و
تلاش‌های خود را هم به درستی ارزیابی کند. لذا اعتکاف زمینه مناسبی است تا
انسان به کاوش درباره انگیزه‌ها و روحیات خویش بپردازد و برای رفع نقصان و
تکامل آن بکوشد. بنابراین اعتکاف با ویژگی هایی که اسلام برای آن در نظر
گرفته، پاسخی است‌به این نیاز روحی و فرصتی است مغتنم برای رو آوردن به خود
و خدا.
اعتکاف در احادیث
میزان توجه پیامبر
(صلّی الله علیه و آله و سلّم) به برپایی اعتکاف، بسیار در خور دقت و تامل
است. خداوند متعال، پیامبر خویش را به داشتن خلق و خویی عظیم وبزرگ ستوده
است.
«و انک لعلی خلق عظیم; (۱۳) و در حقیقت تو به اخلاق نیکو و عظیم آراسته هستی.»
با این حال، آن حضرت با وجود مسئولیت‌بزرگ اجتماعی که بر دوش داشت، خود را از اعتکاف بی نیاز نمی‌دانست.
چنان
که در حدیثی از امام صادق (علیه السّلام) آمده است: «کان رسول الله (صلّی
الله علیه و آله و سلّم) اذا کان العشر الاواخر اعتکف فی المسجد و ضربت له
قبه من شعر و شمر المیزر و طوی فراشه; (۱۴) رسول خدا در دهه آخر ماه مبارک
رمضان در مسجد معتکف می‌شدند و برای آن حضرت خیمه‌ای که از مو بافته شده
بود، در مسجد برپا می‌شد. پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) برای
اعتکاف آماده می‌شدند و بستر خویش را جمع می‌کردند. »
در حدیث دیگری از
امام صادق (علیه السّلام) آمده است: «کانت‌بدر فی شهر رمضان و لم یعتکف
رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فلما ان کان من قابل اعتکف عشرین.
عشرا لعامه و عشرا قضاء لما فاته; (۱۵) جنگ بدر در ماه رمضان رخ داد، از
این رو رسول خدا موفق به اعتکاف نشدند. آن حضرت در ماه رمضان سال آینده یک
دهه را به عنوان همان سال اعتکاف نمودند و یک دهه را نیز به عنوان قضای سال
قبل.»
رسول خدا افزون بر اهتمام عملی نسبت‌به اعتکاف، با بیان فضایل و
پاداش بزرگ آن، مؤمنان را به انجام این عمل تشویق می‌نمودند. در حدیثی از
آن حضرت آمده است: «اعتکاف عشر فی شهر رمضان تعدل حجتین و عمرتین; (۱۶) یک
دهه اعتکاف در ماه رمضان هم چون دو حج و دو عمره است.»
گرچه این حدیث
ناظر به اعتکاف به مدت ده روز و در ماه مبارک رمضان است، ولی اعتکاف در
کمتر از این مدت (به شرط آن که سه روز کمتر نباشد) در غیر ماه مبارک رمضان
مخصوصا «ایام البیض» به اندازه خود فضیلت و ثواب دارد.
زمان اعتکاف
اعتکاف
از نظر زمان محدود به وقت‌خاص نیست، تنها از آن رو که لازمه اعتکاف، روزه
گرفتن است، باید در زمانی اعتکاف شود که شرعا بتوان روزه گرفت. پس هر گاه
روزه گرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است، ولی بهترین زمان برای اعتکاف
دهه آخر ماه مبارک رمضان، و ایام البیض ماه رجب است. اعتکاف در دهه آخر ماه
رمضان، با آماده سازی انسان برای درک لیله القدر و بهره برداری از فیض این
شب گران قدر، بی‌ارتباط نیست. در کشور ما اکنون اعتکاف در سه روز از ماه
رجب بیش از اعتکاف در دهه پایانی ماه رمضان رواج دارد. و این سه روز از چند
نظر حائز اهمیت است:
اول آن که ماه رجب، ماه حرام است و از روایات
استفاده می‌شود که اعتکاف در ماه‌های حرام، نسبت‌به دیگر ماه‌ها از
ضیلت‌بیشتری برخوردار است.
ثانیا: روزه در ماه رجب دارای فضیلتی خاص
است، زیرا ماه رجب ماه بزرگی است که مردم حتی در جاهلیت نیز حرمت آن را پاس
می‌داشتند. اسلام نیز بر احترام و منزلت آن افزود. (۱۷) ظاهرا چنین رفتار و
باوری نسبت‌به ماه رجب از دیگر ادیان الهی در میان مردم به جای مانده بود.
مالک بن انس (پیشوای مذهب مالکی) گفته است: سوگند به خدا چشمانم
تاکنون کسی را که از نظر وارستگی، فضیلت و عبادت و پرهیزگاری برتر از امام
صادق (علیه السّلام) باشد، ندیده است. من به حضور ایشان می‌آمدم و او مرا
مورد توجه قرار می‌داد و احترام می‌نمود. روزی به ایشان عرض کردم: ای فرزند
رسول خدا! پاداش کسی که یک روز از ماه رجب را با ایمان و اخلاص روزه
بگیرد، چیست؟ امام صادق (علیه السّلام) فرمود: پدرم از پدرش و او از جدش از
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) برایم روایت کرد که هر کس یک روز
از ماه رجب را از سر ایمان و اخلاص روزه بگیرد، گناهانش آمرزیده می‌شود.
(۱۸)
بر پایه حدیثی دیگر از پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هر
کس سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند میان او و آتش جهنم به اندازه
هفتاد سال راه فاصله می‌اندازد. پروردگار مهربان به کسی که سه روز از ماه
رجب را روزه گرفته، خطاب می‌کند که حق تو بر من واجب شد و دوستی و ولایتم
برایت‌حتمی شد. ای فرشتگان! در حضور شما شهادت می‌دهم که گناهان بنده‌ام را
آمرزیده‌ام. (۱۹)
علاوه بر روایاتی که به طور عام نسبت‌به فضیلت روزه
ماه رجب تاکید می‌نماید، درباره روزه گرفتن در روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵ و انجام
عمل «ام داود» نیز تاکید شده است.
مکان اعتکاف
اعتکاف
از نظر مکان محدودیت‌خاص دارد. نظریه معروف آن است که اعتکاف تنها در یکی
از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد کوفه و مسجد بصره)
جایز
است. امام رضا (علیه السّلام) فرموده‌اند: «اعتکاف لیله فی مسجد الرسول و
عند قبره یعدل حجه و عمره; (۲۰) یک شب اعتکاف در مسجد پیامبر و نزد قبر او
معادل یک حج و یک عمره است.»
ولی گروهی از فقها اعتکاف در مسجد جامع هر شهر و منطقه را نیز روا دانسته‌اند. (۲۱)
البته
در مورد مسجد جامع نیز برخی برآنند که بایستی به قصد رجاء و به امید این
که شاید مطلوب درگاه الهی باشد، اعتکاف نمود. (۲۲) اعتکاف در سایر مساجد
مانند مسجد محله و بازار تنها به نظر شمار اندکی از فقیهان شیعه جایز است.
(۲۳) مقصود از مسجد جامع در هر شهر و منطقه مسجدی است که معمولا مردم
بیشتری در آن جا گرد می‌آیند; (۲۴) به عبارت دیگر، مسجدی که اغلب اوقات
بیشتر از سایر مساجد جمعیت داشته باشد. (۲۵)
شیخ لطف الله میسی اصفهانی
در کتاب «رساله اعتکافیه» به نقل احادیثی در باب اعتکاف پرداخته و ضمن
بیان احادیث، شواهدی را در جواز اقامه اعتکاف در مسجد جامع، نصب قبه و نیز
احیای دهه آخر ماه رمضان ذکر می‌کند.
روشن است که در محل اعتکاف
اختلافی در میان فقهای شیعه وجود دارد. این اختلاف ناشی از این روایت است
که اعتکاف در مسجدی جایز است که امام عدل، جماعتی در آن برگزار کرده باشد.
برخی از فقها صرفا همین چند مسجد (کوفه، بصره، مدینه و مکه) را برای اعتکاف
جایز شمرده‌اند و برخی دیگر مساجد دیگر را نیز برای اعتکاف مجاز
شمرده‌اند.
از این دسته دوم، گروهی تنها مساجد جامع را معین کرده و
برخی همه مساجد جماعات را. شیخ لطف الله بر این باور بوده که در تمامی
مساجد جامع و حتی جماعت اعتکاف جایز است، ولی درباره روایتی که «امام عدل»
را مطرح کرده چنین اظهار می‌کند که مقصود از امام عدل، اعم از امام معصوم و
غیر معصوم است. شیخ تاکید دارد که اصولا سؤال درباره مساجد بغداد بوده و
روشن است که وجه عدل نمی‌توانسته ارتباطی با امام معصوم برای اقامه نماز در
آن مساجد داشته باشد.
وی با اشاره به آراء برخی از فقهای متقدم در این
که تنها در مساجد اربعه اعتکاف رواست، اسامی جمعی از علمای عصر خود را که
اغلب علمای جبل عامل هستند، ذکر کرده و رای آنان را چنین دانسته که در هر
مسجد جامعی اعتکاف جایز است. از جمله آنان مرحوم شیخ بهایی است که در هنگام
تالیف این رساله در قید حیات بوده است و نیز شیخ علی بن عبدالعالی میسی،
جد نویسنده، و نیز شهید ثانی و بسیاری دیگر. (۲۶)
در این جا ممکن است
این پرسش مطرح شود که با توجه به آثار سازنده اعتکاف آیا بهتر نیست اعتکاف
در هر مسجدی را جایز بدانیم تا همگان به آسانی بتوانند از این عبادت
بهره‌مند شوند؟
در پاسخ باید گفت: عبادت‌های دینی کاملا توقیفی هستند;
بدین معنا که شرایط و احکام آن را باید از متون اسلامی و دستورهای شرعی اخذ
کرد. هرگاه از ادله معتبر استفاده شود که محل اعتکاف، مسجد جامع است،
نمی‌توان از روی ذوق و سلیقه شخصی در شرط عبادت تصرف نمود و دامنه آن را
توسعه داد.
اساسا برخی عبادت‌ها از نظر مکان، دارای محدودیت‌خاصی هستند.
مراسم و اعمال حج‌باید در مکان‌های معینی انجام شود. از این رو انجام دادن اعمال حج در غیر از محل‌های مقرر بی‌معناست.
در
مورد اعتکاف نیز هرگاه با ادله معتبر ثابت‌شود که جایگاه آن مسجد جامع
است، می‌فهمیم که شارع مقدس این عبادت را تنها در این ظرف مکانی معین از ما
خواسته است. البته در تشریع این حکم حتما مصالحی مورد نظر بوده است که
شاید عقل ما نتواند به طور یقین بدان دست‌یابد. شاید اسلام با منحصر نمودن
اعتکاف در مسجد جامع بخواهد نوعی کنترل بر کمیت و کیفیت آن وجود داشته باشد
و در کنار این عبادت، ارزش‌های دیگری مانند وحدت و همراهی و هم دلی نیز
مطرح شود. (۲۷)
انسان معتکفی که به آداب اعتکاف پایبند است در هر موردی
از نماز خواندن، دعا کردن، تفکر کردن، شب زنده داری و گریستن به گنجینه
هایی از رحمت‌خاص خدا دست می‌یابد که گرانبهاترین سرمایه زندگانی و بهترین
زاد و توشه آخرت او خواهد بود.
هم چنین گاهی خداوند به خاطر تادیب
انسان‌ها یا به خاطر عقوبت آنان نسبت‌به ستم کاری‌ها و معاصی روز افزون
شان، اراده نزول عذاب می‌کند و بلایی چون خشک سالی یا زلزله یا بیماری
عمومی و مانند آن را تقدیر می‌نماید، ولی عمل صالح گروهی از آنان باعث دفع
بلا گشته و به گونه‌ای که خود نیز متوجه نیستند از تحقق عذاب و عقاب الهی
جلوگیری می‌کنند: «… و ما کان الله معذبهم و هم یستغفرون; (۲۸) و خداوند
آنان را عذاب نمی‌کند تا زمانی که استغفار می‌کنند.»
اعتکاف خالصانه
جمع کثیری از مردم جامعه ما، می‌تواند چنین نقشی را در اجتماع اسلامی داشته
باشد; یعنی زمانی که قدرناشناسی مردم نسبت‌به نعمت‌های الهی اوج می‌گیرد و
غفلت از خدا به شکل‌های گوناگون در بین مردم رواج می‌یابد و پول‌پرستی و
شهوت رانی، بخش عظیمی از جامعه را از عبادت خدا دور ساخته و به حقوق دیگران
بی‌توجه می‌سازد، خطر نزول بلانزدیک می‌شود، اما گریه‌ها و تضرع‌ها و
نمازها و روزه‌های معتکفین، رحمت‌خدا را بر می‌انگیزاند و به آبروی آنان،
عاصیان نیز در امان می‌مانند.
مقابله با تهاجم فرهنگ بیگانه
در
فرهنگ اسلامی روی آوردن به اعتکاف، علاوه بر بهره برداری از فیض معنوی آن،
جهاد مقدس نیز هست; زیرا این مراسم عبادی – معنوی، نقش بسیار مهمی در
رویارویی با نفوذ فرهنگ بیگانه ایفا می‌کند.
جوانی که در مراسم اعتکاف،
طعم شیرین ایمان و انس با خداوند را می‌چشد، لذت‌های مادی و شهوانی در
دیدگانش، حقیر و بی‌ارزش می‌شود وبه آسانی در گرداب فساد و باورهای ضد دینی
گرفتار نمی‌شود.
از سوی دیگر، چنین مراسمی خود پیامی عملی و درسی
عبرت‌آمیز برای مردم است. حضور جمعی از مؤمنان در مسجد برای عبادت، در
حقیقت نوعی دعوت به خداپرستی و دین مداری است و آثار سازنده‌ای بر جامعه
خواهد داشت، از همین رو، در رویارویی با تهاجم فرهنگی دشمن نباید نقش مؤثر
سنت هایی که در باور عمومی مردم ریشه‌های عمیق دارند، نادیده گرفته شود.
بی‌تردید مساجد، حسینیه‌ها، تکایا، هیئت‌های مذهبی، زیارت و اعتکاف، نقش
مهمی در تربیت جامعه و گسترش فرهنگ دینی ایفا کرده و می‌کنند. این مقوله‌ها
با آثار مثبت جانبی که دارند، اهرم‌های توانمندی در مقابله با فرهنگ
بیگانه‌اند.
در دوران ما تهاجم دشمن ابعادی گسترده یافته، ولی این حرکت
استعماری، دست کم ریشه‌ای چند صد ساله دارد و همین پدیده‌های سنتی هم چون
اعتکاف مردم ما را در طول سال‌های متمادی در برابر نفوذ فرهنگ بیگانه
مصونیت‌بخشیده است. (۲۹) اما اهمیت آن و نقش بسزایی که در تصفیه و تزکیه
انسان دارد برای بسیاری از مسلمانان ناشناخته مانده است.
از این رو جا
دارد مبلغان اسلامی بیش از پیش بر نقش مهم آن تاکید ورزند تا این سنت
دیرینه محمدی آن گونه که شایسته است، جایگاه خود را در جامعه اسلامی حفظ
کند.
در عصر ما که زندگی ماشینی و پیچیدگی‌های آن، دیده‌های انسان را
به خود خیره کرده، روابط اجتماعی گسترده شده و خلاصه دامنه سرگرمی انسان به
جلوه‌ها و مظاهر مادی توسعه یافته است، تاکید بر نقش سازنده اعتکاف،
ضرورتی دو چندان می‌یابد، زیرا اعتکاف انس با معشوق است که زمینه را برای
گسستن فرد از سرگرمی‌های پوچ فراهم می‌آورد; انسان را با خداوند پیوند
می‌دهد و از آفت‌خدا فراموشی و از خودبیگانگی نگه می‌دارد.
پی نوشتها:
۱٫ انشقاق (۸۴) آیه۶٫
۲٫ عطار نیشابوری، تذکره الاولیاء، ص۷۸۵٫
۳٫ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۱۴، ص۱۴۱٫
۴٫ بقره (۲) آیه۱۲۵٫
۵٫ تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۳۳٫
۶٫ علامه طباطبائی، المیزان، ج۱۴، ص۳۴٫
۷٫ سید مرتضی، المسائل الناصریات، ص۱۱۹٫
۸٫ علامه حلی، تذکره الفقهاء، ج۶، کتاب اعتکاف، ص۲۳۹٫
۹٫ حر عاملی، وسائل الشیعه; ج۷، ص۱۱۶٫
۱۰٫ طه (۲۰) آیه ۸۴٫
۱۱٫ حدید (۵۷) آیه ۲۷٫
۱۲٫ المیزان، ج۱۹، ص۱۷۳٫
۱۳٫ قلم (۶۸) آیه۴٫
۱۴٫ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۹۷، روایت۱٫
۱۵٫ همان، روایت ۲٫
۱۶٫ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، کتاب الاعتکاف، ص۱۸۸٫
۱۷٫ شیخ صدوق، فضائل الاشهر الثلاثه، ص۲۴، روایت۱۲٫
۱۸٫ همان، ص۳۸، روایت۱۶٫
۱۹٫ همان، ص۲۵، بخشی از روایت۱۲٫
۲۰٫ بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۵۱٫
۲۱٫ سید محمد کاظم طباطبائی، العروه الوثقی، کتاب الاعتکاف، ص۳۹۹٫
۲۲٫ امام خمینی (رحمت الله علیه) ، تحریرالوسیله، ج۱، ص۳۰۵٫
۲۳٫ شیخ محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۱۷، ص۱۷۰٫
۲۴٫ همان، ص۱۷۱٫
۲۵٫ آیه الله گلپایگانی، مجمع المسائل، ج۱، ص۱۵۴٫
۲۶٫ فصلنامه فرهنگ اصفهان، شماره ۱، پائیز ۱۳۷۴، ص۳۸٫ رحیم نوبهار، اعتکاف; سنت محمدی، ص۷۸ و ۸۸٫
۲۷٫ بحارالانوار، ج۳۳، ص۵۴۲٫
۲۸٫ انفال (۸) آیه۳۳٫
۲۹٫ اعتکاف، سنتی محمدی، ص۵۰ و ۵۱٫
برگرفته از : پاسدار اسلام :: شهریور ۱۳۸۱، شماره ۲۴۹
منبع : http://www.hawzah.net
/خ
