به گزارش نبض سحر،محمد بن علی بن موسی مشهور به امام جواد و امام محمدِ تقیّ (۱۹۵-۲۲۰ق)، امام نهم شیعیان اثناعشری. کنیه او ابوجعفر ثانی است. او در سال ۱۹۵ قمری در مدینه به دنیا آمد، ۱۷ سال امامت کرد و در سال ۲۲۰ق در ۲۵ سالگی به شهادت رسید. در میان امامان شیعه، وی جوان‌ترین امام در هنگام شهادت بوده است.
کودکی امام جواد(ع) در هنگام شهادت پدرش، سبب شد تا شماری از اصحاب امام رضا (ع)، در امامت او تردید کنند؛ برخی، عبدالله بن موسی، را امام خواندند و برخی دیگر به واقفیه پیوستند، اما بیشتر آنان امامت محمد بن علی(ع) را پذیرفتند.
ارتباط امام جواد(ع) با شیعیان بیشتر از طریق وکلاء و نامه‌نگاری انجام می‌گرفت.
در دوره امامت جوادالائمه، فرقه‌های اهل حدیث، زیدیه، واقفیه و غلات فعالیت داشتند. امام جواد شیعیان را از عقاید آنان آگاه می‌کرد و از نماز خواندن پشت سر آنها نهی و غالیان را لعن می‌نمود.
مناظرات علمی امام جواد(ع) با عالمان فرقه‌های اسلامی در مسائل کلامی همچون جایگاه شیخین(خلیفه اول و دوم) و مسئله‌های فقهی مانند حکم قطع کردن دست دزد و احکام حج، از مناظرات معروف امامان معصوم است.
آگاهیهای تاریخی درباره زندگی امام جواد علیه السلام چندان گسترده نیست؛ زیرا افزون بر آن که محدودیتهای سیاسی همواره مانع از انتشار اخبار مربوط به امامان معصوم علیه السلام می گردید، تقیه و شیوه های پنهانی مبارزه که برای ” حفظ امام و شیعیان از فشار حاکمیت” بود، عامل مؤثری در عدم نقل اخبار در منابع تاریخی است. افزون بر آن، زندگی امام جواد علیه السلام چندان طولانی نبوده است که اخبار فراوانی هم از آن در دسترس ما قرار گیرد.
و نیز گفتنی است، زمانی که امام رضا علیه السلام به خراسان برده شد، هیچ یک از اعضای خانواده خود را به همراه نبرد و در آنجا تنها زندگی می کرد. و از اخبار مربوط به شهادت امام رضا علیه السلام چنین بر می آید که امام جواد علیه السلام آن هنگام در مدینه اقامت داشت و تنها برای غسل پدر و اقامه نماز به آن حضرت در طوس حضور یافت.
هنگامی که مأمون بعد از شهادت امام رضا علیه السلام در سال ۲۰۴ به بغداد بازگشت، از ناحیه حضرتش اطمینان خاطر پیدا کرده بود، ولی این را می دانست که شیعیان پس از امام رضا علیه السلام فرزند او را به امامت خواهند پذیرفت و در این صورت خطر همچنان بر جای خود خواهد ماند. او سیاست کنترل امام کاظم علیه السلام توسط پدرش را- که او را به بغداد آورده و زندانی کرده بود- به یادداشت و با الهام از این سیاست، همین رفتار را با امام رضا علیه السلام در پیش گرفت، ولی با ظاهری آراسته و فریبکارانه، به گونه ای که می کوشید نه تنها در ظاهر امر مسأله زندان و مانند آن در کار نباشد، بلکه با برخورد دوستانه، چنین تبلیغ شود که او علاقه و محبت ویژه نیز به ایشان دارد. اینک نوبت امام جواد علیه السلام فرا رسیده بود تا به نحوی کنترل شود. مأمون برای انجام این هدف، دختر خود را به عقد وی درآورد و او را داماد خود کرد. از همین رهگذر بود که مأمون به راحتی می توانست از طرفی امام را در کنترل خود داشته باشد و از طرف دیگر آمد و شد شیعیان و تماس های آنان را با آن حضرت زیر نظر بگیرد.
۱- شهادت عصا بر امامت :
قاضى یحیى بن اکثم که از دشمنان سرسخت اهل بیت و از گرفتاران در دام عجب علم و حریصان بر مقام و مال دنیا بود مى گوید:
روزى داخل شدم که قبر پیامبر خدا صلى الله علیه و آله وسلم را زیارت کنم ، امام جواد علیه السلام را دیدم که با او راجع به مسائل گوناگونى مناظره کردم ، همه را پاسخ داد. به او گفتم : میخواهم چیزى از شما بپرسم ولى شرم دارم ، امام فرمود: من پاسخ آنرا بدون آنکه سؤ الت را بر زبان آورى مى گویم ، تو مى خواهى سؤ ال کنى ، امام کیست ؟
گفتم : آرى به خدا سوگند سؤ الم همین است .
فرمود: منم
گفتم : نشانه یى بر این مدعا دارى ؟
در این هنگام عصایى که در دست آن حضرت بود به سخن درآمد و گفت :
ان مؤلائى امام هذا الزمان و هو الحجه .
همانا مولاى من حجت خدا و امام این زمان است(۱).
۲- نجات همسایه :
على جریر مى گوید: در نزد امام جواد علیه السلام نشسته بودم ، گوسفندى از خانه امام گم شده بود یکى از همسایگان را به اتهام دزدى کشان کشان به پیش آن حضرت آوردند، فرمود: واى بر شما از همسایه ما دست بردارید، گوسفند را او ندزدیده الان گوسفند در فلان خانه است بروید و گوسفند را بگیرید. رفتند گوسفند را در همان خانه یافتند و صاحب خانه را گرفته ، زدند و لباسش را پاره کردند، اما او گوسفند یاد مى کرد که گوسفند را ندزدیده است ، او را نزد امام آوردند. امام فرمود: واى بر شما بر این شخص ستم کرده اید، گوسفند خودش به خانه او وارد شده و او اطلاعى نداشته ، آنگاه امام علیه السلام آن مرد را به نزد فراخواندند و براى دلجویى و جبران خسارت لباشس مبلغى به او بخشیدند(۲)
۳- کرامت و درخت سدر:
شیخ مفید رحمه الله در ارشاد نقل مى کند، وقتى که حضرت جواد علیه السلام با همسرش فضل دختر ماءمون از بغداد به مدینه مراجعه مى فرمود به کوفه تشریف آوردند مردم او را مشایعت مى کردند. موقع غروب به خانه مسیب رسید در آنجا فرود آمد و داخل مسجد رفت . در صحن مسجد رفت سدرى بود که هنوز میوه نیاورده بود، امام کوزه آبى خواست و در پاى درخت وضو گرفت و براى مردم نماز مغرب خواند. در رکعت اول سوره حمد و اذا جاءنصرالله خواند و در رکعت دوم حمد و قول هوالله خواند و پیش از رکوع قنوت گرفت ، پس رکعت سوم را خواند و تشهد و سلام گفت ، بعد از نماز مدتى مغرب را به جاى آورد و تعقیب خواند و دو سجده شکر به جاى آورد و از مسجد بیرون آمد زمانیکه به کنار درخت سدر رسید مردم دیدند که آن درخت میوه داد و از این جریان شگفت زده شدند از میوه آن درخت خوردند، میوه اش هسته ندارد آنگاه امام علیه السلام را تودیع نمودند(۳)
۴- وقوع زلزله با دعاى امام جواد علیه السلام :
قطب رواندى نقل کرده : معصتم امام جواد علیه السلام را به بغداد دعوت کرد و دنبال بهانه اى بود که آن حضرت را مورد شکنجه و آزار قرار دهد، روزى برخى از وزرا را خواست و گفت استشهادى تهیه کنید که محمد تقى علیه السلام قصد خروج و قیام دارد و اگر به دروغ هم باشد جمعى شهادت دهند و امضاء کنند، پرونده سازى شروع و استشهاد تنظیم گردید، وقتى به اصطلاح قضایى پرونده تکمیل و کیفر خواست صادر شد و قرار گذاشتند که امام را احضار کرده و به او بگویند شما قصد شورش دارى چون انکار کرد شاهدان دروغین بیایند و شهادت دهند.
مراحل طى شد و پرونده اى ساختند که جمعى از مدینه و حجاز نوشته اند که محمد تقى ابن الرضا علیهماالسلام قصد خروج دارد و براى این کار سلاح و پول فراوانى تهیه کرده و تعداى از درباریان هم از ماجراى اطلاع دارند.
معصتم آن حضرت را خواست و گفت یا بن الرضا مگر تو قصد خروج و قیام دارى ؟
امام فرمود: به خدا قسم این فکر هرگز در خاطرم خطور نکرده زیرا علم ما نشان مى دهد که چنین زمانى نخواهد آمد و من هم چنین فکر نکرده ام معصتم گفت نامه ها و استشهادات هست و فلان و فلان هم شهادت مى دهند فرمود: آنها را حاضر کنید معصتم پرونده سازان را حاضر ساخت و آنان با کمال گستاخى گفتند: آرى نوشته اى که خروج مى کنى و ما این نامه ها را از غلامان و بستگان تو گرفته ایم که سند قطعى در پرونده است .
راواى گوید: حضرت جواد علیه السلام در ایوان قصر نشسته بود یک طرف دیگر آن شاهدان دروغ پرداز و پرونده ساز قرار داشتند در این حال که نسبت دورغ به امام دادند حضرت جواد علیه السلام سر به آسمان بلند کرد دعائى خواند ناگهان گهواره زمین تکان مى خورد و معتصم و وزراى او بر خود لرزیدند و به التماس افتادند هر یک از آنها مى خواست فرار کند تا از جا برمى خاستند به رو مى افتادند.
دیگر قدرت بلند شدن نداشتند همه حضار مضطرب شدند و پریشان ، معتصم خود در حیرت اضطراب بود گفت : یابن رسول الله من توبه کردم آنها را هم ببخش این واقع یک صحنه سازى بیش نبود دعا کن خداوند این جنبش و زلزله را ساکت و ساکن گرداند و این مردم نابخرد را هم ببخش و از تقصیر آنان بگذر. حضرت جواد علیه السلام سر به آسمان بلند کرد دعائى خواند عرض کرد پروردگارا، تو میدانى این طبقه ضاله دشمنان تو و دشمنان من هستند از اینها درگذر، پس زلزله فرو نشست .
۵- آزاد شدن اباصلت از زندان :
اباصلت هروى مى گوید: وقتى که در حضور حضرت رضا علیه السلام آماده به خدمت بودم فرمود:
اى باصلت : به قبه هارونیه وارد شو و از چهار گوشه گور هارون مشتى خاک بیاور، حسب الامر امام از چهار گوشه قبر وى خاک آوردم . امام علیه السلام خاک طرف در قبه را یعنى پشت سر هارون را گرفت ، بوکرد و ریخت ، فرمود: اگر بخواهند مرقد مرا پشت سر هارون حفر کنند سنگى ظاهر خواهد شد که اگر تمام کلنگداران خراسان جمع شوند نتوانند آنرا بکنند سپس خاک طرف بالا سر و پایین پاى گور را گرفت و بوئید همان سخن را فرمود، آنگاه خاک پیش روى او را گرفت و فرمود: تربت من در پیش قبر اوست و مرقد مرا در آنجا تهیه خواهند کرد هنگامیکه به حفر مرقد من پرداختند به آنها بگو به اندازه هفت پله مرقد مرا حفر نمایند، آنگاه زمین را بشکافند و اگر امتناع کردند و خواستند لحدى براى من ترتیب دهند بگو لحد مرا دو ذراع و یکجوجب قرار دهند که از آن پس خدا به اندازه اى که بخواهد آنرا وسیع گرداند. در آن موقع نمى از طرف بالا سر قبر من به چشمم مى رسد! این دعائى که به تو مى آموزم بخوان ابى جریان پیدا مى کند چنانچه همه لحد را فرا مى گیرد و ماهیان کوچکى در آن آب پیدا مى شود بعد از آن نانى به که به تو مى دهم ریز کرده در میان آن آب بریز ماهیان ریزه هاى نان را مى خورند تا چیزى از آنها باقى نماند آنگاه ماهى بزرگى پیدا مى شود و همه آن ماهیان کوچک را مى بلعد چنانچه اثرى از آن ماهیان باقى نمى ماند، آنگاه ماهى بزرگ از چشم ناپدید مى شود در آن موقع دست بر روى آب گذارده دعائى دیگر که به تو مى آموزم بخوان آب خشک مى شود و اثرى از ترى آب در قبر مشاهده نمى شود. البته همه این دستورات را در حضور ماءمون انجام خواهى داد. پس از شهادت امام رضا علیه السلام به وصیت مذکور عمل شد.
سپس ماءمون از اباصلت درخواست کرد که آن دعائى را که خواندى و آن همه آثار به ظهور رسید به من بیاموز اباصلت نقل مى کند گفتم : به خدا سوگند پس از خواندن بلافاصله از خاطرم محو گردید، راست گفتم لیکن ماءمون باور نکرد، دستور داد مرا به زندان برده به زنجیر بستند(۴).
حضرت رضا علیه السلام دفن شد و من مدت یک سال در زندان بسر بردم .پس از یک سال از تنگناى زندان و بیدار خوابى شبها به ستوه آمدم ، دعائى خواندم و براى آزادى خویش به محمد و آل محمد صلى الله علیه و آله و سلم متوسل شدم و از خدا تمنا کردم به برکات آل محمد گشایش در کار من بدهد.
هنوز دعا تمام نشده بود، حضرت ابى جعفر علیه السلام منجى گرفتاران جهان وارد زندان شده فرمود: اى اباصلت از تنگناى زندان به ستوه آمده اى ؟
عرض کردم : به خدا سوگند سخت ناراحتم .
فرمود: برخیز، دست به زنجیرها زد از دست و پاى من زنجیرها به زمین افتادند و بعد دست مرا گرفت از کنار ماءمون زندان عبور داد در حالیکه مرا مى دیدند، لیکن یاراى صحبت کردن با من را نداشتند و از محل خارج شدم ، فرمود برو در امان خدا که براى همیشه نه دست ماءمون به تو برسد و نه دست تو به او(۵).
۶- سرانجام گستاخى :
محمد بن زکریا مى گوید: ماءمون هر نیرنگى که داشت براى امام جواد علیه السلام بکار برد( تا آن حضرت را آلوده و دنیاطلب نشان دهد) ولى چیزى دستگیرش نشد چون عاجز شد و خواست دخترش را براى زفاف حضرت فرستد – دستور داد – دویست دختر از زیباترین کنیزان را خواسته به هر یک از آنان جامى که در آن گوهرى بود بدهند که حضرت در کرسى دامادى مى نشیند در پیشش دارند – و چنانکه دستور داده بود کردند – لکن امام به آنها توجهى نکرد.
مردى بود بنام مخارق که آوازه خوان ، تارزن و ضربگیر بود و ریش درازى داشت ماءمون او را دعوت کرد.
مخارق گفت : یا امیرالمؤمنین اگر امام جواد علیه السلام مشغول کارى از امور دنیا باشد همانطوریکه تو مى خواهى او را به دنیا مشغول مى کنم . سپس در برابر امام جواد علیه السلام نشست و آوازى شروع کرد که اهل خانه دورش جمع شدند و شروع کرد به ساز زدن و آواز خواندن ، ساعتى ادامه داد.
امام جواد علیه السلام به او اعتنایى نمى فرمودند و به راست و چپ هم نگان نمى کرد سپس سرش را به طرف او بلند کرد و فرمود:
اى دراز ریش از خدا بترس ، ناگهان ساز و ضرب از دستش افتاد و تا وقتى که مرد دستش کار نمى کرد.
ماءمون از حال او پرسید جواب داد:
چون امام جواد علیه السلام بر من فریاد زد دهشتى به من دست داد که هرگز از آن بهبود پیدا نمى کنم (۶).
۷- ایمن از شر مأمون :
صفوان بن یحیى مى گوید: ابونصر همدانى به من گفت که حکیمه دختر ابى الحسن قرشى که از زنان نیکوکار بود به من گفت : وقتى امام جواد علیه السلام از دنیا رفتند براى عرض تسلیت به نزد ام فضل رفتم و به او تسلیت گفتم و او را بسیار غمگین یافتم که با گریه و ناله و بى تابى خودش را مى کشت (کنایه از شدت ناراحیت ) من نزد او نشستم تا مقدارى ناراحتیش فرو نشست و ما مشغول سخن درباره کرم امام جواد و توصیف ایشان و بیان آنچه خداوند از عزت و اخلاص و شرافت و بزرگوارى به ایشان عطا کرده بود شدیم .
ناگاه دختر ماءمون (ام فضل ) گفت : آیا به تو خبر دهم از ایشان چیز عجیبى را؟
گفتم : آن چیست ؟
گفت : من زیاد به ایشان غیرت مى ورزیدم و همیشه مراقب او بودم و چه بسا از او چیزى مى شنیدم و به پدرم شکایت مى کردم پس مى گفت : دخترم تحمل کن . پس همانا او (امام جواد علیه السلام ) جگر گوشه رسول خداست روزى من نشسته بودم کنیزى وارد شد و سلام کرد.
گفتم تو کیستى ؟
گفت : من کنیزى از فرزندان عمار بن یاسر هستم و همسر ابى جعفر محمد بن على علیهماالسلام همشر شما مى باشم . پس به من مقدارى حسد داخل شد که قادر به تحمل آن نبودم و تصمیم گرفتم خارج شوم و سر به بیابان بگذارم و نزدیک بود که شیطان مرا به بدى بر آن کنیز وادار نماید، پس خشم خود را فرو بردم و به او کمک کردم و لباس پوشانیدم پس زمانیکه از پیش من رفت نتوانستم بر خود مسلط شوم برخاستم و به پیش پدرم رفتم و موضوع را به او خبر دادم در حالیکه او مست لایعقل بود، پس گفت : اى غلام براى من شمشیرى بیاور پس غلام شمشیر را آورد و او بر اسب سوار شد و گفت به خدا سوگند او (امام جواد علیه السلام ) را قطعه قطعه
مى کنم .من زمانیکه این وضعیت را مشاهده کردم ، گفتم : انالله و اناالیه راجعون با خود و شوهرم چه کردم ؟! و به صورتم سیلى مى زدم پس پدرم بر محضر او (امام جواد علیه السلام ) داخل شد و همواره او را با شمشیر مى زد تا قطعه قطعه کرد. سپس خارج شد و من دوان دوان پشت سر او بیرو آمدم و از اندوه و بیقرارى شب را نخوابیدم .
صبج شد و من پیش پدرم رفتم و گفتم مى دانى دیشب چه کردى ؟ گفت : چه کردم ؟ گفتم ابن الرضا علیه السلام را کشتى چشمهایش اشک آلود شد و بیهوش گردید زمانیکه به هوش آمد گفت واى بر و چه مى گویى ؟!
گفتم : بله به خدا سوگند پدر بر او وارد شدى و همواره وى را با شمشیر مى زدى تا قطعه قطعه کردى پس از این خبر به شدت مضطرب و نگران شد.
پس گفت : یاسر خادم را به نزد من بیاورید.
پس زمانیکه آوردند به یاسر خادم گفت : این (ام فضل ) چه مى گوید:
یاسر گفت : اى امیرالمؤمنین راست مى گوید.
پس پدرم با دستش به سینه و صورتش مى زد و مى گفت : انالله و اناالیه راجعون هلاک شدیم ، به خدا نابود شدیم ، و تا ابد رسوا شدیم .
واى بر تو برو و ببین ماجرا از چه قرار است و سریعا به من خبر بیاور که نزدیک است جانم از بدنم خارج شود.
پس یاسر خارج شد و من برگونه و صورتم مى زدم پس خیلى زود برگشت و گفت مژده بده امیرالمؤمنین :
مأمون گفت : هر چه بخواهى مژدگانى مى دهم – چه دیدى ؟ – گفت بر او وارد شدم دیدم نشسته و پیراهنى دارد که دست و پاى ایشان را پوشانده به او سلام کردم و گفتم اى فرزند پیامبر دوست دارم این پیراهنت را به من هبه نمائى در آن نماز بخوانم و بوسیله آن متبرک شوم من مى خواستم به بدن او نگاه کنم که آیا در آن زخم یا اثر شمشیر هست .
پس فرمود: من ترا با بهتر از آن مى پوشانم گفتم : غیر از این نمى خواهم پس حضرت آن را کند پس بدن ایشان را نگاه کردم اثر شمشیر نبود پس ماءمون به شدت گریست و گفت : بعد از این چیزى نماند این عبرت براى اولین و آخرین است .
سپس ماءمون گفت : اى یاسر اما سوار شدنم براى رفتم به سوى او و وارد شدنم بر او یادم هست ، ولى از خارج شدنم از محضر ایشان و آنچه با ایشان کردم چیزى به یادم نمى آید و یادم نیست که چطور به مجلسم برگشتم و رفتن و برگشتنم چگونه بود خداود لعنت کند این دختر را لعنتى سخت .
به نزد او (ام فضل ) برو و به او بگو پدرت مى گوید: اگر بعد از این بیائى و از امام جواد علیه السلام شکایت کنى یا بدون اجازه ایشان از منزل خارج شوى از طرف او از تو انتقام مى گیرم .
سپس به نزد امام جواد علیه السلام برو و از طرف من سلام برسان و ایشان بیست هزار دینار ببر و اسبى را که دیشب به آن سوار بودم به او بده و به هاشمى ها و امرا دستور بده که نزد او روند و سلام کنند.
یاسر گوید: به نزد هاشمى ها و اوامر رفتم و این موضوع را به آنان اعلام کردم و مال و اسب را برداشته و به سوى امام جواد علیه السلام رفتم و به محضر ایشان وارد شدم و سلام ماءمون را ابلاغ کردم و بیست هزار دینار، را در برابر ایشان گذاشتم و اسب را به ایشان عرضه کردم آن حضرت مدتى به اسب نگاه کرد و تبسم فرمود و سپس فرمود: اى یاسر آیا عهد بین من و او چنین بود؟!
پس عرض کردم : اى مولاى من عتاب را کنار گذار، به خدا و حق جدت محمد صلى الله علیه و آله و سلم سوگند که ماءمون از کارش هیچ نفهمیده و نمى دانست که در کدام زمین خداست و هر آینه نذر کرده و سوگند خورده که هرگز مست نشود و این مطلب را شما به روى او نیاور و او را به خاطر آنچه از او سرزده عتاب مکن .
امام فرمود: عزم من هم چنین بود.
عرض کردم : عده اى از بنى هاشم و امرا در برابر در منتظر هستند، ماءمون آنها را فرستاده تا بر شما سلام کنند و وقتى که سوارى مى شوى به نزد وى بروى شما را همراهى نمایند و در رکابتان باشند.
امام فرمود: بنى هاشم و امرا را وارد کن مگر عبدالرحمن بن حسن . و حمزه بن حسب پس خارج شد م و آن ها را وارد کردم سلام کردند پس امام لباس خواست و پوشید و برخاست و سوار شد و بنى هاشم و امرا همراه او بودند تا به نزد ماءمون آمد.
پس زمانیکه ماءمون او را دید برخاست و به سوى او رفت و او را به سینه اش چسباند و به او خوشامد گفت و اجازه نداد کسى وارد شد و همینطور با او سخن مى گفت .
وقتى این موضوع تمام شد. امام جواد علیه السلام فرمودند: اى امیرالمؤمنین ماءمون جواب داد: لبیک و سعدیک .
امام فرمود: نصیحتى بر تو دارم آنرا بپذیر.
ماءمون گفت : سپاسگزارم و از شما تشکر مى کنم آن نصیحت چیست ؟
امام فرمود: شبانه از منزل خارج مشو که از این مردم منکوس واژگون شده بر شما ایمن نیستم ، در نزد من حرزى است که با آن خود را حفظ کن و از شرور و بلاها و ناخوشایندها و آفتها و عاهات در امان باش همانطورکه دیشب خدا مرا از تو نجات داد و اگر با آن حرز لشکریان روم یا بیش از آن را ملاقات نمایى یا اهل زمین بر علیه تو و براى شکست دادن به تو اجتماع نمایند با قدرت و جبروت الهى هیچ کارى نمى توانند بکنند و همینطور شیاطین جن و انس .
اگر دوست میدارى بفرستم تا از جمیع آنچه گفتم و هرآنچه که از آن مى ترسى در امان باشى ، این حرز بیش از حد مجرب اشت .
ماءمون گفت : آنرا با خط خودت بنویس وبرایم بفرست تا بازداشته شوم از آنچه ذکر کردى .
امام فرمود: از روى محبت و بزرگوارى آنرا مى فرستم .
سپس ماءمو گفت : عمویت به قربانت از آنچه از من سر زد درگذر و مرا ببخش .
امام فرمود: چیزى نبود، چیزى جز خیر نبود
پس ماءمون گفت : به خدا سوگند با خراج شرق و غرب به سوى خداوند تقرب مى جویم و فردا که صبح مى شود آنچه را مالک شده ام براى کفاره آنچه گذشت ، انفاق مى کنم .
سپس ماءمون گفت : اى غلام آب و غذا بیاورید و بنى هاشم را وارد کن . پس بنى هاشم داخل شدم و با ماءمون غذا خوردند و به تناسب منزلت هر کدام از آنان امر کرد خلعت و جایزه دهند.
سپس به امر ابى جعفر علیه السلام گفت : در پناه خداوند برگرد و فردا آن حرز را براى من بفرست .
پس امام علیه السلام برخاست و سوار شد و ماءمون دستور داد امرا همراه او سوار شوند تا منزلش ببرند.
یاسر گوید: زمانیکه امام جواد علیه السلام صبح کرد کسى را به دنبال من فرستاد و مرا خواند و پوست آهوى نازکى از من خواست و سپس با خط خود آن حرز معروف را نوشت و فرمود: یاسر آنرا در بازویش ببندد وضوى کاملى بگیرد و چهار رکعت نماز بخواند در هر رکعت فاتحه الکتاب و هفت مرتبه ایه الکرسى(۷) و هفت مرتبه آیه شهدالله (۸) و هفت مرتبه والشمس و هفت مرتبه واللیل و هفت مرتبه قل هوالله احد و سپس آنرا به بازوى راستش ببندد با حول الهى و قوت او در هنگام بلایا از هر چیزى که مى ترسى و دورى مى کند سالم مى ماند(۹).
ناگفته نماند که برخى در این خبر تشکیک کرده اند، لیکن مرحوم علامه مجلسى مى فرمایند: به صرف استبعاد نمى توان همچون خبرى که مکررا نقل شده را منع نمائیم.
از بس که کریمى و جوادى
بر دشمن خویش حرز دادى
رفع یک شبهه :
شاید به ذهن خواننده محترم بیاید که چرا حضرت جواد علیه السلام به فردى چون ماءمون ستمگر حرز مى دهند؟ باید توجه داشت که در اعمال حضرات معصومین علیهم السلام آنچه ملاک هست منافع اسلام و مسلمین بوده و هست و با توجه به شرایط زمان و مکان و ملاحظه نسبیت بین خلفا در تاریخ اسلام به اتخاذ مواضع شاهدیم روزى على علیه السلام مشاورت خلفا را قبول مى کند و روزى حضرت جواد علیه السلام حرز مى دهد و اینها به معناى تاءیید این خلفا نمى باشد.
حرز حضرت جواد علیه السلام :
بسم الله الرحمن الرحیم ، لاحول ولاقوه الابالله العلى العظیم ، اللهم رب الملائکه والروح و النبیین و المرسلین و قاهر من فى السموات و الارضین و خالق کل شى ء ومالکه ، کف عنى باءس اعدائنا و من ارادبنا سؤ ا من الجن و الانس فاعم الصارهم و قلوبهم واجعل بینى و بینهم حجابا و حرسا و مدفعا انک ربنا و لاحول و لاقوه الابالله علیه توکلنا و الیه انبنا و هوالعزیر الحکیم ربنا وعافنا من شر کل سوءو من شر کل دابه انت آخذ باصیتها و من شر ماسکن فى اللیل و النهار و من شر کل سؤ و من شر کل ذى شر یارب العالمین و اله المرسلین صلى الله علیه و آله اجمعین و خص محمدا و آله باتم ذلک ولاحول ولاقوه الا بالله العلى العظیم (۱۰).
حرز دیگر آن حضرت :
یا نور یا برهان یا مبین یا منیر یا رب یا اکفنى الشرور وافات الدهور واسئلک النجاه یوم ینفخ فى الصور(۱۱).
۸- طى الارض و آزادى زندانى :
شیخ مفید و طبرسى از محمد بن حسان و على بن خالد روایت کرده اند که گفت : در آن زمان که در سامرا بودم گفتند: مردى مدعى نبوت را از شام آورده و زندانى کرده اند. شنیدن این موضوع بر من گران آمد، خواستم او را ببینم به همین خاطر به زندانبانان محبت کرده و با آن رابطه برقرار کردم تا اجازه دادند که نزد او بروم . وقتى او را دیدم بر خلاف شایعاتى که شنیده بودم وى را فردى عاقل و وارسته یافتم .
گفتم : فلانى مى گویند تو مدعى نبوت هستى و به این دلیل زندانى شده اى .
گفت : هرگز، من چنین ادعایى نکرده ام ، جریان من از این قرار است که : من در موضع معروف به راءس الحسین شام که سر مبارک امام حسین علیه السلام را در آنجا گذاشته یا نصب کرده بودند مشغول عبادت بودم .
ناگهان شخصى به نزد من آمد و گفت : برخیز برویم من بلند شدم و با او براه افتادم کمى راه رفتیم دیدم در مسجد کوفه هستم فرمود: اینجا را مى شناسى ؟
گفتم : بله مسجد کوفه است او در آنجا نماز خواند و من هم نماز خواندم ، بعد با هم از آنجا بیرون آمدیم مقدارى با او راه رفتم ناگاه مشاهده کردم که در مسجد مدینه هستیم .
او به رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم سلام کرد و نماز خواند و من هم با ایشان نماز خواندم بعد از آنجا خارج شدم ، مقدارى قدم زدیم ناگاه دیدم که در مکه هستم کعبه را طواف کرد و من هم طواف کردم ؟ بنا به نقل کافى اعمال حج به جا آوردیم ) بعد از آنجا خارج شدیم چند قدمى نرفته بودیم که دیدم در جاى خودم که در شام به عبادت الهى مشغول بودم هستم آن مرد رفت و من در شگفتى غوطه ور بودم که خدایا او که بود و این چه کرامتى ؟! یک سال از این موضوع گذشت که دیدم باز ایشان آمد و از دیدن او شاد شدم از من خواست که با او بروم من با او رفتم همچون سال گذشته مرا به کوفه ، مدینه و مکه برد و به شام برگرداند.
وقتى خواست برود گفتم ترا به آن خدایى که قدرت این کار را به تو داده سوگند میدهم بگو که تو کیستى ؟
فرمود: من محمد بن على موسى بن جعفر هستم .
من این واقعه را به دوستان و آشنایان بیان کردم و ماجرا شایع شد تا اینکه مرا به اینجا آوردند و ادعاى نبوت را به من نسبت دادند.
گفتم : جریان ترا به محمد بن عبدالملک زیات بیان کنم .
گفت : بگو.
من نامه اى به او که وزیر اعظم معتصم عباسى بود نوشتم و موضوع را به ایشان بازگو کردم ، او در زیر نامه من نوشته بود: نیازى به آزاد کردن ما نیست ، به آن کس که ترا از شام به کوفه و از کوفه به مدینه و از مدینه به مکه بردو باز به شام برگرداند و همه این کارها را در یک شب انجام داد بگو تا از زندان آزادت نماید.
على بن خالد مى گوید: پس از مشاهده جواب نامه از نجات او ناامید شدم با خود گفتم : بروم و به ایشان دلدارى دهم وقتى به زندان آمدم دیدم ماءموران زندان متحیر و سرگشته به این طرف و آن طرف مى دوند.
پرسیدم : موضوع چیست ؟
گفتند: آن زندانى مدعى نبوت را که به زنجیر کشیده بودیم از دیشب نیست در حالیکه درها بسته و قفلها مهر و موم است . معلوم نیست به آسمان یا زیر زمین رفته یا مرغان هوا ایشان را ربوده اند.
على بن خالد زیدى مذهب با مشاهده این واقعه به امامت معتقد و از اعتقادى خوب برخوردار شد(۱۲).
۹- صله شاعر ولائى :
جابربن یزید مى گوید: روزى به خدمت امام جواد علیه السلام شرفیاب شدم و از حاجتم به او شکایت کردم .
فرمود: اى جابر در نزد ما درهمى نیست ، پس از فاصله کوتاهى کمیت (شاعر نامى اهل بیت ) وارد شد و به امام جواد علیه السلام عرض کرد فدایت شوم آیا اجازه مى فرمائید براى شما قصیده اى بخوانم ؟ امام على علیه السلام فرمودند بخوان . کمیت قصیده اش را براى امام علیه السلام خواند.
امام علیه السلام فرمود:
اى غلام از آن اتاق بدره اى (کیسه اى حاوى ده هزار درهم ) بیاور و به کمیت بده . غلام آورد و داد.
پس کمیت گفت : فدایت شوم اجازه مى فرمائید قصیده اى دیگر بخوانم ؟
امام علیه السلام فرمود: بخوان . پس او قصیده دیگرش را خواند.
و امام علیه السلام فرمود: اى غلام از آن اتاق بدره اى بیاور و به کمیت بده ، غلام آورد و به کمیت داد.
کمیت گفت : فدایت شوم اجازه مى فرمائید قصیده سوم را بخوانم ؟
امام علیه السلام فرمود: بخوان و او خواند.
امام علیه السلام به غلام دستور داد از آن اتاق بدره اى بیاور و به کمیت بده .
آنگاه کمیت گفت : به خدا سوگند براى خواسته دنیوى شما را مدح نکردم و براى این مدحم چیزى نمى خواهم ، مگر صله رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم را و آن حقى که خداوند بر شما واجب کرد.
پس امام به کمیت دعا کرد و به غلام فرمود آن کیسه ها را به جایشان برگردان .
جابر مى گوید: من در دلم چیزى احساس کردم که امام به من فرمود در نزد من درهمى نیست و امر کرد به کمیت سى هزار درهم دادند امام فرمود:
اى جابر برخیز و داخل خانه شو، بلند شدم و به خانه داخل شدم ، ولى در در آن چیزى نیافتم و به سوى امام علیه السلام آمدم ، و آنگاه امام علیه السلام به من فرمود: اى جابر آنچه که ما از شما مخفى مى کنیم بیشتر از آن چیزى است که بر شما آشکار مى سازیم . سپس دستم را گرفت مرا به خانه داخل کرد، پس از آن به پایش زد انبوهى از طلا پیدا شد(۱۳) فرمود: این جابر به این نگاه کن و به احدى مگر از افراد موثق از برادران دینى خود خبر مده ؛ همانا خداوند ما را بر آنچه اراده کنیم قادر ساخته است (۱۴).
۱۰- شفاى چشم :
محمدبن میمون مى گوید: من در مکه همره امام رضا علیه السلام بودم به حضرت عرض کردم : من مى خواهم به مدینه بروم ، نامه اى بنویس به ابى جعفر علیه السلام ببرم امام رضا علیه السلام تبسم فرمود و نامه اى نوشت .
به مدینه رفتم و چشمهایم درد داشت (و درست نمى دید) به خانه امام رفتم نامه را دادم موفق – غلام امام – گفت سرنامه را بگشا و بازکن و در پیش روى امام بگیر (چنان کردم ) سپس حضرت جواد علیه السلام به من فرمود: اى محمد حال چشمت چطور است ؟
عرض کردم یا ابن رسول الله بیمار است و نور چشمم رفته همانطور که مشاهده مى فرمائید.
آنگاه دستش را دراز کرد و بر چشم من کشید بینائیم برگشت همانند سالمترین وضعیتى که بود شده بودم ، سپس دستها و پاهاى حضرت را بوسیدم و برگشتم در حالیکه بینا شده بودم و حضرت جواد علیه السلام در این زمان کمتر از سه سال داشت .
۱۱- نقره از برگ زیتون :
ابوجعفر طبرى از ابراهیم بن سعید روایت کرد که دیدم حضرت امام محمد تقى علیه السلام بر برگ درخت زیتون دست مى زد، پس آن برگ نقره مى گردید، من آنها را از آن حضرت گرفتم و بسیارى از آنها را در بازار خرج کردم و هرگز تغییرى نکرد، یعنى نقره خالص شده بود.
۱۲- طلا شدن خاک:
اسماعیل بن عباس هاشمى مى گوید: روز عیدى خدمت حضرت محمد جواد علیه السلام رفتم و به آن جناب از تنگى معاش شکایت کردم آن حضرت مصلاى خود را بلند کرد و از خاک سبیکه اى از طلا برگرفت یعنى خاک به برکت دست آن حضرت پاره طلاى گداخته شد پس به من عطا کرد آنرا به بازار بردم شانزده مثقال بود(۱۵).
۱۳- جاى انگشت بر سنگ :
در بعضى دلائل (امانت ) آن حضرت است و نیز روایت کرده از عمر بن یزید که گفت دیدم امام محمد تقى علیه السلام را پس گفتم یابن رسول الله علامت امام چیست ؟ فرمود آن است که اینکار را به جا آورد پس دست خود را بر سنگى گذاشت و جاى انگشتانش در آن سنگ ظاهر شد(۱۶).
۱۴- نرم شدن آهن:
رواى گفت : دیدم که حضرت جواد علیه السلام آهن را مى کشید بدون آنکه آنرا در آتش بگذارد و سنگ را با خاتم خود نقش مى کرد(۱۷).
جوادالائمه و جهاد فرهنگى
روسیاهى یحیى بن اکثم و عباسیان در مجلس عقد:
بنا به نقل مرحوم شیخ مفید از ریان بن شبیب وقتى که ماءمون مى خواست دخترش ام فضل را به همسرى امام جواد علیه السلام درآورد، قبول موضوع بر عباسیان بسى سنگین بود چرا که آنان نگران بودند که این امر باعث انتقال حکومت به علویان شود براى همین آنها به پیش ماءمون رفتند و گفتند تو را به خدا قسم مى دهیم که از این تصمیم منصرف شو و بار دیگر ما را در غم انتقال قدرت از عباسیان به علویان مبتلا نکن ، در گذشته که على بن موسى را ولیعهد کردى همه هراسان و نگران بودیم تا خدا ما را از آن کفایت نمود، حال براى نامزدى دخترت ام فضل یکى از عباسیان را اختیار کن .
ماءمون جواب داد: اما اختلاف میان شما و علویان ، سبب و باعث آن شما بوده اید اگر منصفانه رفتار مى کردید آنها بر شما برترى داشتند، پیشینیان من که با علویان بدرفتارى کردند قطع رحم نمودند من از این کار به خدا پناه مى برم ، از اینکه على بن موسى را ولیعهد خویش کردم پشیمان نیستم ، از او خواستم که به جاى من خلافت کند ولى قبول نکرد قضاى حتمى خداوند جاى خویش گرفت و کان امرالله مقدورا بدرستى که دانشمندترین ، سیاستمدارترین و فتنه جوترین خلیفه عباسى ماءمون علیه الهاویه است در محضر عباسیان که همگى از دسیسه هاى او مطلع و در واقع صحنه گردان فتنه بودند چنین خود را بیگانه و خیرخواه جلوه میدهد ببینید با مردم عوام بى چاره چه مى کرد؟
اما اینکه ابوجعفر را به دامادى خویش برگزیده ام ؟ بخاطر اینکه او با وجود کمى سن در فضل و دانش و اعجوبه بودن برتر از همه است امیدوارم که زمینه اى فراهم شود تا دیگران نیز همچون من بر مراتب فضل و برترى ایشان مطلع شوند.
عباسیان بار دیگر کمى سن آن حضرت را بهانه کرده و گفتند: اگر چه رفتار این جوان و کمالاتش ترا به اعجاب واداشته ولى سن او کم است ، با معلومات فقهى آشنا نیست ، مدتى صبر کنید تا تحت تربیت قرار گیرد بعد عزم خویش را عملى نمائید.
ماءمون جواب داد: واى بر شما من به منزلت این جوان از شما داناتر هستم ، این جوان از اهل بیتى هست که دانش آنها از جانب خدا و الهامات الهى است . همواره پدرانش در دانش دین و ادب از رعیت بى نیاز بودند رعیتى که عملشان به کمال نرسیده است ، اگر او را قبول ندارید امتحانش کنید تا مراتب علم و کمالاتش روشن شود.
گفتند قبول داریم مى آزمائیم .
اجازه دهید دانشمندى را بیاوریم تا در محضر شما از علم فقه و شریعت از او سؤ ال نماید اگر از عهده امتحان برآید برکار وى اعتراضى نداریم و فضل ایشان بر همه ما معلوم مى شود وگرنه از پیامد ناخوشایند این کار ایمن خواهیم بود، ماءمون پذیرفت و جلسه به پایان رسید.
آنان پس از بازگشت از پیش ماءمون ، به شور نشسته و به توافق رسیدند که از قاضى نامى و مشهور یحیى بن اکثم دعوت نمایند تا در پیش ماءمون سئوالى از امام جواد علیه السلام بپرسد که عاجز شود و به او وعده دادند که پول کلانى خواهند داد لذا یحیى بن اکثم پذیرفت که این کار را انجام دهد. آنگاه به نزد ماءمون برگشته و آمادگى خویش را اعلان کردند.
در روز معین ، مجلس آماده شد، هر کس درجاى خود قرار گرفت یحیى بن اکثم نیز آمد، ماءمون گفت براى ابوجعفر علیه السلام تشک و ساده اى (رختخواب ) انداختند و دوتا متکا گذاشتند، حضرت جواد علیه السلام و ماءمون در کنار هم نشستند، یحیى بن اکثم نیز روبروى امام جواد نشست و مردم نیز طبق مقامشان هر یک در جاى خویش قرار گرفته بودند.
یحیى ابن اکثم گفت : یا امیرالمؤمنین اجازه مى فرمائید که از ابوجعفر سئوال بکنم ؟ گفت : از خودش اجازه بگیر.
یحیى به آن حضرت گفت : فدایت شوم اجازه مى فرمائى مساءله اى بپرسم ؟
فرمود: اگر مى خواهى بپرس .
یحیى گفت : خدا مرا فدایت گرداند اگر فردى در حال احرام شکارى را بکشد حکمش چیست ؟ (یادآورى این نکته خالى از لطف نیست که این دانشمند معاند از روى عمد یک مساءله اى را انتخاب کرده بود که فروع متعدد دارد و اگر بعضى از فروع جواب داده شود مى شود بحث را پیچاند و فروعات دیگر را طرح کرد، البته غافل از اینکه این خاندان علم با شیر مادر به جانشان ره یافته و با افاضات الهى از دانش دیگران بى نیاز و همواره بر ذروه کمال علمى درخشیده و خواهند درخشید.
امام جواد علیه السلام فرمودند: در حل کشته یا در حرم ؟ عالم به حرمت بوده یا جاهل ؟ از روى عمد کشته یا اشتباه ؟ آزاد بوده یا غلام ؟ صغیر بوده یا کبیر؟ این اولین صید او بوده یا بیشتر؟ آن صید از پرندگان بوده یا غیر آنها؟ کوچک بوده یا بزرگ ؟ شخص محرم بر این عمل اصرار دارد یا پشیمان شده ؟ شب این عمل را انجام داده یا روز؟ احرام عمره بوده یا احرام حج ؟
یحیى از شیندن این فروع و مسائل متحیر و نشانه عجز و زبونى در قیافه اش آشکار شد و زبانش به لکنت افتاد و امر براى اهل مجلس روشن شد که او حریف حضرت جواد علیه السلام نیست .
ماءمون گفت : خداى رابخاطر این نعمت و درستى تشخیص خودم حمد مى کنم ، آنگاه رو به عباسیان کرد و گفت : اکنون آنچه را که منکر بودید بر شما روشن شد؟
آنگاه ماءمون از امام خواست که خطبه بخواند و امام خطبه خواند و عقد ام الفضل میان ایشان و ماءمون واقع گردید و صداق او را مبلغ پانصد درهم که با مهریه جده اش حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها برابر بود مقرر فرمود.
وقتى که عقد جارى شد خدمتگزاران و اطرافیان ماءمون آمدند و با غالیه (ماده خوشبو) محاسن خواص اهل مجلس را خوشبو کردند سپس نزد سایر اهل مجلس رفتند و آنها را نیز معطر ساختند و بعد سفره و خوانهاى طعام آوردند و مردم غذا خوردند و ماءمون مطابق شاءن هر گروهى جایزه داد و غیر از خواص بقیه مردم پراکنده شدند.
آنگاه ماءمون از حضرت جواد علیه السلام تقاضا کرد در صورتى که مایل باشید جواب مسائل شخص محرم را بفرمائى تا بهره مند شویم .
حضرت فرمودند: اگر محرم صیدى را در غیر حرم بکشد و آن از پرندگان بزرگ باشد یک گوسفند کفاره آن خواهد بود که باید قربانى کند، اگر آن صید در حرم باشد باید دو گوسفند قربانى کند، اگر جوجه اى را در حل بشکد باید یک بره که از شیر گرفته شده قربانى نماید، ولى قیمت آن جوجه بر او واجب نیست ولیکن اگر جوجه را در حرم بکشد کفاره اش یک گوسفند و قیمت جوجه است .
اگر صید از حیوانات وحشى مثل الاغ وحشى باشد باید یک گاو قربانى کند، اگر صیدى که کشته شترمرغ باشد باید یک شتر قربانى کند.
کفاره کشتن صید بر عالم و جاهل مساوى است . اگر عمدا صید را بکشد گناه کرده ، ولى چنانچه از روى اشتباه باشد چیزى بر او نیست .
کفاره فرد حر بر خودش واجب است و کفاره غلام بر مولاى او واجب مى شود براى صغیر کفاره نیست ، ولى بر کبیر کفاره واجب است .
شخصى که پشیمان شود بعد از کفاره عقاب آخرت ندارد ولى آنکه بر کشتن صید اصرار ورزد دچار عذاب آخرت نیز مى شود.
ماءمون که از تبیین و تشریح احکام فروع این مسئله شوق زده شده بود گفت : احسنت یا اباجعفر خداوند براى تو خیر بخواهد اگر صلاح مى دانید شما نیز سؤ الى از یحیى بن اکثم بپرسید؟
امام فرمود: سؤال بکنم ؟
یحیى (که حساب کار دستش آمده بود) گفت : فدایت شوم میل میل شماست اگر از من چیزى بپرسى چنانچه بلد بودم جواب مى دهم وگرنه از خود شما یاد مى گیرم .
امام فرمود: چه مى گوئى درباره این مسئله که:
مردى در اول روز به زنى نگاه کرد که بر او حرام بود، چون آفتاب بلند شد آن زن بر او حلال گردید همین که ظهر شد بر او حرام گردید وقتى به موقع عصر فرا رسید حلال شد وقتى آفتاب غروب کرد حرام گشت ، در زمان عشا حلال شد وقتى نصف شب شد حرام گردید، چون فجر طلوع کرد بر او حلال شد این چطور زنى است ؟ به چه علت حلال و حرام گردید؟
یحیى که حسابى گیج شده بود، گفت : به خدا سوگند قسم که من جواب این مسئله را نمى دانم شما بفرمائید تا یاد بگیرم .
حضرت جواد علیه السلام فرمود: این زن کنیزى است و آن مرد اجنبى و نامحرم است .
اول صبح نگاه کردن آن مرد به آن زن (براى اینکه نامحرم بود) حرام بود.
چون آفتاب بلند شد آن کنیز را خرید بر آن مرد حلال شد. موقع ظهر آن کنیز را آزاد کرد حرام شد. وقت عصر آن زن را تزویج کرد حلال شد. موقع غروب به سبب ظهار (که شوهر به همسرش بگوید پشت تو نظیر پشت مادر من باشد) حرام شد زمان عشا چون کفاره ظهار را داد حلال گردید نصف شب آن زن را طلاق داد حرام شد، چون طلوع فجر فرا رسید رجوع کرد لذا آن زن بر آن مرد حلال شد.
آن گاه ماءمون به حاضران در مجلس روى کرد و گفت : در میان شما کسى هست که این مساءله چنین جواب دهد؟گفتند: نه والله امیرالمؤمنین به راءى خود داناتر است .
ماءمون گفت : واى بر شما، اهل بیت از نظر فضل و کمال درمیان مردم ممتازند و کمى سن مانع فضیلت ایشان نمى شود(۱۸).
بیان حد سارق و سرانجام حسد:
از زرقان دوست صمیمى و همنشین ابن ابى داود نقل شده که گفت : روزى ابن ابى داود از نزد معتصم برگشت در حالیکه اندوهگین بود درباره حزنش بااو سخن گفتم ، گفت : امروز دوست داشتم که بیست سال قبل مرده بودم . بدو گفتم : چرا؟ گفت بخاطر آنچه از این سیاه (بنا به نقلى چهره ایشان گندمگون بود) ابى جعفر محمد بن على بن موسى علیه السلام در نزد امیرالمومنین ثابت شد.
گفتم آن چگونه بود؟
گفت : دزدى به سرقت اعتراف کرده بود و خلیفه از نحوه تطهیر آن دزد به سبب اجراى حد سوال کرد و براى همین موضوع فقها را در مجلس خود جمع کرد و محمد بن على علیه السلام را هم احضار کرد از ما پرسید که قطع دست از کجاى دست واجب است .
من گفتم : از مچ دست .
خلیفه گفت : دلیل آن چیست ؟
گفتم : براى اینکه دست همان انگشتان و کف دست تا مچ مى باشد به خاطر این فرمایش خداى تعالى در تیمم که : فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم(۱۹) و با من عده اى در این فتوى اتفاق کردند. و دیگران گفتند: بلکه واجب است که از آرنج قطع شود.
خلیفه : گفت دلیل بر آن چیست ؟
گفتند: چون همانا خداوند فرموده : و ایدیکم الى المرافق(۲۰) و این دلالت دارد براینکه دست همان مرفق و آرنج است .
ابن ابى داوود گفت : سپس خلیفه روى کرد به امام جواد علیه السلام و گفت :اى اباجعفر در این موضوع چه مى فرمائید.
امام جواد علیه السلام فرمود: اى امیرالمؤمنین قوم در این باره سخن گفتند خلیفه گفت : آنچه را آنها گفتند فروگذار راءى شما چیست ؟
امام علیه السلام فرمودند: اى امیرالمؤمنین مرا معاف دار.
خلیفه گفت : ترا به خدا سوگند مى دهم که رأى و نظرت را بیان فرمائى .
– گفتنى است که شاید این همه اصرار آن خلیفه بد ذات براى تحریک حسد علماى دربار و مدعیان فقاهت بر علیه حضرت جواد علیه السلام بود – امام فرمودند: حال که سوگند دادى مى گویم که همه آن ها اشتباه کردند در این مورد سنت است همانا واجب است که از پیوند استخوانهاهاى انگشتان قطع و کف دست را رها نمایند.
خلیفه گفت : دلیل این حکم چیست ؟
امام جواد علیه السلام فرمود: این سخن پیامبر صلى الله علیه و آله که فرمود: سجده بر هفت عضو هست ؟ صورت – دو دست – دو زانو – و دو پا، پس زمانیکه دستش از مچ دست بریده شود یا از آرنج براى این دزد دستى نمى ماند که بر آن سجده نماید و خداى متعال فرمود: و ان السماجد لله (۲۱) مسجدها از آن خداست یعنى این اعضاى هفتگانه سجده مسجد از آن خدایند و آنچه از آن خداست قطع نمى شود.
ابن ابى داود گوید: معتصم از این حکم خوشش آمد و دستور داد که دست دزد از مفصل انگشتان دست قطع کنند نه کف دست .
ابن ابى داوود گوید: در آن لحظه من قیامتم برپا شد و آرزو مى کردم که اى کاش زنده نبودم .
– حال ببینید سرانجام حسد این عالم بى عمل دربارى را که با وجود یقین به صحت حکم امام براى آن که مبادا پذیرش و مقبولیت این چراغ هدایت برخوردار از علم لدنى بازار وى را کساد کند به چه جنایتى هولناک دست مى زند و در لباس نصیحت و خیرخواهى خلیفه جائر معتصم عباسى را به قتل امام جواد علیه السلام تحریک مى کند چه بدفرجامى که این بدبخت براى خود تدارک دید از شر حسد و شیطنت حسودان به خداوند پناه مى بریم .
ابن ابى داود گفت : بعد از سه روز به نزد معتصم رفتم بدو گفتم : همانا خیرخواهى امیرالمؤمنین بر من واجب است چیزى را مى گویم که مى دانم به سبب آن به آتش داخل مى شوم .
خلیفه گفت : آن چیست ؟
گفتم : زمانیکه امیرالمؤمنین در مجلس خود فقیهان رعیتش و دانشمندان آنها را براى امرى که از امور دین واقع شده جمع مى کند و از آنان درباره حکم این مسئله سؤ ال مى کند و آنان آنچه را که مى دانند مى گویند و در حالیکه در مجلس خلیفه اهل بیت او، فرماندهان ، وزراء و کاتبان هستند مردم از بیرون در آن را مى شنوند سپس قول وفتواى همه آنها را کنار مى گذارد به خاطر قول مردى که قسمتى از این امت به امامت او قائل هستند و ادعا مى کنند که او (امام جواد علیه السلام ) به مقام خلافت سزاوارتر از خلیفه است و سپس به حکم ایشان که برخلاف حکم فقهاست دستور مى دهد؟! این چه عواقبى مى تواند داشته باشد؟
ابن ابى داود گفت : رنگ خلیفه تغییر کرد و بدانچه تذکر دادم متوجه شد و گفت : خداوند به سبب این خیرخواهى به تو جزاى خیر دهد.
وى گفت : در روز چهارم به فلانى از وزرایش دستور داد که امام جواد علیه السلام را به منزلش دعوت نماید پس او دعوت کرد امام علیه السلام اجابت نفرمود و گفت : من در مجالس شما حضر نمى شوم .
آن وزیر گفت : من شما را براى غذا دعوت مى کنم و دوست دارم که بر فرش خانه ام قدم گذاشته و به منزلم وارد شوى و من بواسطه آن تبرک جویم و فلانى از وزراى خلیفه دوست دارد شما را ملاقات نماید و با اصرار به امام علیه السلام قبولاند و ایشان را مسموم کرد(۲۲).
پىنوشتها:
۱- فرازهایى از زیارت امام محمد تقى – مفاتیح الجنان ص ۸۸۰٫
۲- شجاع الدین ابراهیمى .
۳- مؤ ید در ص ۲۰۵، مدایح و مراثى .
۴- اثبات الوصیه ، مسعودى ص ۲۱۰ – عیون المعجزات – اصول کافى ج ۱ ص ۳۲۰ – ارشاد ص ۳۱۸٫
۵- اثبات الوصیه ، ص ۲۱۰٫
۶- مناقب ابن شهرآشوب – ج ۴، ص ۳۷۷
۷- اثبات الوصیه ص ۲۱۰٫
۸- بحارالانوار ج ۵۰، ص ۱۵٫
۹- کافى ، ج ۱، ص ۴۹۲٫
۱۰- روضه الواعظین مجلس ۲۶، مناقب ج ۴، ص ۳۷۹٫
۱۱- مناقب ج ۴، ص ۳۷۹ – تهذیب الاحکام شیخ طوسى – ج ۶، ص ۹۰ باب ۳۷
۱۲- زندگانى حضرت امام جواد و جلوه هاى ولایت – مدرسى چهاردهى ص ۲۳ و ۲۲٫
۱۳- تحفه الازهار فى نسب انبیاء الائمه الاطهار- دلائل الامامه ص ۲۰۹
۱۴- ارشاد مفید ص ۳۱۶٫
۱۵- دلائل الامامه ص ۲۰۹٫
۱۶- ثلاثه ائمه ، ص ۵۶، نورالابصار، ص ۲۸۲
۱۷- جنات الخلود، چاپ تهران .
۱۸- اصول کافى ، ج ۱ ص ۳۲۳، حدیث ۱۴
۱۹- انوارالبهیه ص ۱۲۴٫
۲۰- اثبات الوصیه ص ۲۱۰٫
۲۱- اصول کافى ج ۱، ص ۳۲۱، حدیث ۹ انوار البهیه ص ۱۲۵، اثبات الوصیه ۲۱۱٫
۲۲- ارشاد ص ۳۱۸٫
