به گزارش نبض سحر، بسیاری از احکام و پاداش ها مبتنی بر این اصل است و حتی دریافت پیام های وحی و قرار گرفتن در مسیر هدایت الهی و بهره مندی از آن، چنان که آیات نخست سوره بقره بیان می کند، منوط به تحقق نوعی تقوای عقلانی و عقلایی است. به این معنا که بهره مندی از هدایت در زمانی برای شخص ممکن است که او براساس فطرت پاک خویش به طور طبیعی از پلشتی ها و پلیدی های عقلانی و عقلایی پرهیز کند و به اصول اخلاقی و هنجارهای عرف اجتماعی پای بند باشد. چنین شخصی از این آمادگی برخوردار می شود که از آموزه های وحیانی سود برد و با عمل به اوامر و نواهی (تقوای شرعی) در مسیر کمالی قرار گیرد.
در تحلیل قرآنی، تقوای الهی به معنای عمل به آموزه های وحیانی است. بر این اساس می بایست اوامر را نیز به شکلی به نواهی بازگرداند و گفت که مراد از این که کاری انجام بگیرد به معنای آن است که کاری ترک نشود. بر این اساس می توان گفت که اصول آموزه های وحیانی بر ترک است و چنان که از همان آغاز آفرینش حضرت آدم (علیه السّلام) به عنوان نخستین موجود انسانی از او خواسته شده بود به درخت ممنوع نزدیک نشود اما به دلایل و عواملی چند چون وسوسه های دشمن کینه توز و انتقام ستان و سوگند خورده وی یعنی ابلیس و نیز عدم وجود عزم (لم نجد له عزما) اقدام به عمل خوردن می کند و رانده شدن از بهشت خاص خویش را سبب می شود.
خداوند در بیان علت و انگیزه وجوب روزه برانسان ها درهمه شرایع وحیانی آسمان به تقوا اشاره می کند و می فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ «خداوند به عنوان قانون بر شما روزه را نگاشت و حکم کرد چنان که بر کسانی که پیش از شما بودند این حکم نوشته شده تا شاید شما تقوا پیشه کنید. (بقره آیه ۱۸۳)
درآیه به صراحت بیان شده است که هدف از روزه دست یابی روزه داران به تقوا است و به کارگیری واژه لعل (شاید) به این علت است که روزه به معنای تقوا نیست بلکه تمرین تقوایابی است. بر این اساس است که فعل (تتقون) آورده شده است؛ زیرا اگر روزه مساوی با تقوا بود نیازی نبود که واژه لعل و فعل تتقون به کار رود، چه اگر روزه همان تقوا بود و شخص با انجام آن متقی می شد. این صیروره و شدن را به شکلی اسمی تبیین می کرد و می فرمود: حتی تکونوا متقین؛ تا شما متقی شوید.
هر چند اعمالی که از انسان در روزه خواسته شده در حوزه ترک و پرهیزگاری قرار می گیرد ولی اموری که انسان خواسته شده آنها را ترک کند، بخش کوچکی از پرهیزگاری در حوزه اصول عقلی و عقلایی است که برای مهار شهوات و سرکشی و طغیان آن مقرر شده است.
به این معنا که خردمندان نیز برای مهار شهوات و سرکشی و طغیان آن مقرر شده است.
آن به خودداری از اموری چون خوردن آشامیدن و غیره دست می زنند ولی هرگز این خردمندان تقوا را این امور بر نمی شمارند بلکه آن را کاری تمرینی برای مهار و کنترل نفس می دانند.
به سخن دیگر اموری که در مجموعه روزه مورد توجه قرارگرفته حتی در میان خردمندان عالم به عنوان اموری تمرینی برای ایجاد تقوا و مهار نفس مطرح است و آن را برابر با تقوا نمی شمارند. این همان معنایی است که در آیه به شکل «لعکم تتقون» بیان شده است تا یادآور این مطلب باشد که آن چه مهم و اساسی و مطلوب اصلی خداوند در بیان وجوبی روزه است، دست یابی به تقوای کامل می باشد.
با توجه به مطالب پیش گفته می توان به صراحت بیان داشت که انگیزه وجوب روزه از سوی خداوند تمرین تقوا از سوی روزه داران است تا بتوانند در امور مهم دیگری به ویژه درعمل برای دست یابی به متاعی دنیوی، خیانتی را مرتکب نشوند.
چنان که گفته شد هدف و انگیزه اصلی وجوب روزه و تشریع آن، دست یابی به تقوا و تمرین آن بوده است با این همه قرآن برای آن آثار و کارکردهای دیگری نیز بیان کرده است که از آن جمله می توان به بهره مندی از خیر و نیکی خداوند در حق وی اشاره کرد که در آیه ۱۸۴ سوره بقره آن را از آثار روزه برشمرده است.
پذیرش توبه کسی که قتل خطایی را مرتکب شده از دیگر کارکردهای روزه است. از آن جایی که هرگونه قتل انسانی گناه و جرم است و به عنوان پلیدی و نابهنجاری عقلی و عقلایی و شرعی قلمداد می شود کسی که قتل خطایی مرتکب شده می بایست افزون بر پرداخت دیه، برای رهایی از آثار و پیامدهای روحی و روانی، خود را با روزه تنبیه کرده و تقواپیشگی و مهار نفس را تقویت کند. از این رو دو ماه روزه برای چنین شخصی واجب شده است و به عنوان شرط پذیرش توبه از قاتل خطایی خواسته شده که دو ماه روزه بگیرد. (نساء آیه ۹۴)
از دیگر کارکردها و آثار روزه می توان به جلب رضایت و امدادهای خاص الهی (بقره آیه ۴۵ و نیز ۱۵۳) و دریافت بشارت های خاص الهی (توبه آیه ۱۱۲) اشاره کرد.
برای سپاسگزاری به درگاه خداوند (بقره آیه ۱۸۵) و دست یابی به موفقیت و پیروزی و غلبه بر مشکلات روحی و معنوی و مادی و دنیوی (بقره آیه ۴۵) و نیز تعظیم خداوند و ستایش وی (بقره آیه ۱۸۵) می توان از روزه بهره گرفت و به این نتایج دست یافت.
این ها برخی از آثار و کارکردهای جنبی و متنوع روزه گرفتن است که آیات قرآنی بدان اشاره کرده است ولی نباید فراموش کرد که همه این امور و روزه گرفتن می بایست در راستای دست یابی به تقوای کامل انسانی باشد تا انسان را به سوی کمالات رهنمون سازد.
