ناگفته هایی از دختر شینا و راوی آن

جنگ که شروع شد خیلی از کسانی که حتی نمی شد گمان برد از خانه و زندگی شان دل بکنند، روزها و ماه ها بدون این که خم به ابرو بیاورند از جان و مال و خانواده ای که باید سایه ای بالای سرشان باشند، دل کندند و دلیرانه پای اعتقاد و امام شان ایستادند.

خاطرات و داستان هایی که از این عزیزان بارها و بارها شنیده ایم، هر کدام رنگ و بویی خاص دارد و دل هر ایرانی را به جوش و خروش می آورد. چه بسا سری که برای خواندن کتابی درباره ی جنگ تحمیلی پایین می افتد، پس از اتمام کتاب با غرور بلند می شود؛ چرا که جوانان ما کسانی بودند که به مرگ آبرویی از جنس شهادت بخشیدند.

خیلی ساده می شود فهمید که خون این عزیزان بیهوده بر زمین نریخته و خانواده های شان رنج سال های دوری را بی دلیل به جان نخریده اند. بی انصافی است اگر آن ها را انسان های دوره ی خویش بنامیم و خود را مربوط به دوره ای که جنگ تمام شده است. چگونه ممکن است شهدای نام آور و گمنام ما آرزوهای جوانی، شوق زندگی، آرامش و پیش رفت برای خود و خانواده های شان نداشته باشد؟ بر ماست که در نگاه به آینده، انتخاب راه و ارتباط با آن سوی مرزها، خون سرخ و گرم شهید، مادری داغ دیده، کودکانی که جز نام پدر چیزی نشنیده اند، را به یاد آوریم و بدانیم گذشتن از این ارزش ها، گذشتن از حمیت و مردانگی است.

«دختر شینا» کتابی است که با اقبال خوبی از سوی خوانندگان روبه رو شد؛ اما آن طور که باید مورد تقدیر قرار نگرفت. این کتاب با زبانی شیوا و دل نشین درباره زندگی یک شهید و همسرش، مخاطب را به همراهی با خود تا صفحات آخر ترغیب می کند. قدم خیر دختر ساده‎ ی روستایی که عزیز کرده ی پدر و مادر است و نه خانه داری بلد است و نه جنگ دیده، بعد از ازدواج با صمد وارد دنیایی می شود که هیچ تصوری از سختی هایش ندارد. این کتاب حکایتی لطیف است از دوران سخت جنگ با زبان یک مادر که چهار دختر و یک پسر به دنیا می آورد و همسرش فقط موقع به دنیا آمدن یکی شان در کنارش حاضر می شود. مادری که وقتی خودش کودکی بیش نبود، نمی توانست درست نام مادرش را تلفظ کند و او را «شینا» می نامید.

«بهناز ضرابی زاده» نویسنده ی بی ادعا و صبوری که یازده کتاب در کارنامه ی خود دارد، در این کتابش بازگو کننده ی خاطرات زنی است که در طول هشت سال ازدواجش با یکی از سرداران غیور دوران دفاع مقدس، جز غم دوری و بزرگ کردن فرزندانش به تنهایی، چیزی از زندگی نمی فهمد.

قدم خیر بار زندگیش را طوری به دوش می کشد که چیزی کم از مرد شجاعش ندارد، بچه های قدونیم قدش را دست تنها در شهری غریب به چنگ و دندان می کشد، تا بار منت بر دوش شوهرش نیفتد. عاشقانه لباس مردانه می پوشد و برف ها را می روبد، نفت می گیرد تا خانه اش را در نبود شوهر، خانه را گرم کند. وقتی هم شوهرش بعد از ماه ها می آید، انگار نه انگار که سختی کشیده است، پر از شور و هیجان می شود و آبگوشت لیمو بار می گذارد تا مردش، لذت غذا و خانه ای گرم را چند لحظه حس کند.

داستان شیرین قدم خیر که به پایان می رسد، دلت می سوزد. حسی عجیب سر تا پایت را می گیرد. .. کاش خود قدم خیر هم این قدر زود و ناگهانی بار سفر نبسته بود. کاش یک بار هم شده، او را می دیدی و سختی ها را در چروک های صورتش دنبال می کردی.

درست است که داستان زندگی سردار شهید حاج «ستار ابراهیمی هژیر» و یا همان صمد، روایتی شیرین و دل چسب زنانه از روزهای جنگ است؛ اما می شود به جرأت گفت اگر کسی جز «بهناز ضرابی زاده» آن را می نوشت، شاید آن قدر دل نشین نمی شد، کسی که به گفته ی خودش با «قدم خیر محمدی کنعان» ارتباطی دلی داشت نه کاری! خانم «ضرابی زاده» متولد سال ۱۳۴۷و مسئول کارشناس کانون پرورش فکری کودکان، مرکز آفرینش های ادبی همدان است. پای صحبتش می نشینیم تا حرف های ناگفته ی او را بشنویم.

*از چه زمانی و با چه انگیزه ای کار نوشتن آن هم در حیطه ی دفاع مقدس را شروع کردید؟

همیشه در ذهنم این جمله از مقام معظم رهبری بود که جنگ گنج است. با توجه به این که همسرم خاطرات جنگی زیاد داشت خیلی دوست داشتم آن ها را به صورت مکتوب درآورم تا فراموش نشوند. کار اول من هم از آن جا شروع شد. داستان های کوتاه می نوشتم و برای دو هفته نامه ی «کمال» می فرستادم. این جرقه ی کار من بود تا به کار نوشتن به طور جدی نگاه کنم.

*قلم شما در دختر شینا خیلی خودمانی و دل نشین است. برای یادگیری نگارش، در کلاس های آموزشی شرکت کرده بودید؟

برای نوشتن در هیچ کلاسی شرکت نکردم؛ یعنی در همدان جایی برای آموزش نبود. هر چه انجام داده ام نتیجه ی سال ها مطالعه ام بود. اعتقاد دارم هر کتابی که خوانده می شود، تجربه ی سال ها زحمت نویسنده است که خواه ناخواه به خواننده منتقل می شود. دلیل دیگرش هم این است که برای نوشتن کتاب عجله نداشتم و درگیر زمان نبودم، گرچه دلیل اصلی این صمیمیت برگرفته از رفتار و نوع خاطره گویی قدم خیر است؛ چرا که این زن بزرگوار آن قدر دوستانه برخورد می کرد که همان لحظات اول حس می کردی سال ها از آشنایی تان می گذرد.

*چه شد که سراغ خانم محمدی رفتید؟ و چه قدر کار گفت وگو طول کشید؟

نام همسر ایشان را بارها شنیده بودم؛ اما یک روز داشتم پرونده ها را در بنیاد حفظ آثار نگاه می کردم که به پرونده ی قطور سردار شهید حاج ستار ابراهیمی برخوردم. چیزی که به نظرم جالب آمد این بود که همسر ایشان در سن بیست و چهار سالگی پنج فرزند داشت. می خواستم بدانم وی با چه سختی هایی دست و پنجه نرم کرده است. او ابتدا قبول نکرد گفت وگویی با من داشته باشد؛ اما بعد از گذشت مدتی توانستم رضایتش را برای نوشتن خاطرات شان جلب کنم و از همان لحظه کار من شروع شد. هفته ای دو یا سه روز به مدت شش ماه به منزل شان رفت و آمد می کردم. جلسه ی آخر به همراه دخترش به محل کارم آمد و خاطره ی مربوط به شهادت حاج ستار را تعریف کرد. در واقع آمده بود کار را تمام کند و برای یک آزمایش کلی به دکتر مراجعه کند. این آخرین گفت وگوی من با این زن فداکار بود.

*در کتاب دختر شینا، قدم خیر نهایت ادب و متانت را داراست. در برخورد با او چه چیزهای دیگری ملموس بود؟چه چیزی بیش تر شما را جذب می کرد؟

دوست نجیبی بود. نجابت تنها کلمه ای است که رفتار این زن را توصیف می کند. ادب را رعایت می کرد تا جایی که به جز یک بار که در موقع مصاحبه حالش بد شد؛ هیچ وقت ندیدم از بیماری، مشکلات و یا سختی ها گله و شکایت کند. همیشه صبور بود و بارها می گفت که به حاجی قول داده ام صبور باشم. او همسر شهیدش را همه جا حاضر و ناظر می دید، خیلی وفادارانه نسبت به شهید ستار حرف می زد، هر وقت اسمش می آمد، چشم هایش پر اشک می شد. این زنده نگه داشتن یاد سردار با این که حضور فیزیکی اش در خانه نبود، برایم جالب بود.

*نظر خودتان راجع به کتابی که در فاصله ی کمی آن هم با گرانی کاغذ و مشکلات چاپ به چاپ نهم رسید، چیست؟

این غیر از لطف خدا چیزی نیست. در حقیقت من کتاب را برای دل خودم می نوشتم و حتی تا پایانش به ناشر هم فکر نکرده بودم؛ این ها را همه مدیون قدم خیر هستم. به نظرم حکمتی داشت که خاطرات این زن نوشته شود و زمانی به چاپ برسد که خودش در قید حیات نیست. مطمئنم این زن آن قدر حیا داشت که بعید بود در جلسه ای یا مصاحبه ی تلویزیونی شرکت کند. اگر زنده بود شاید اذیت می شد؛ اما خدا خواست تا به وسیله ی من نام قدم خیر گم نشود، صبر و شجاعت او بماند و پاداش کارها و از خود گذشتگی هایش را با چاپ کتاب بگیرد.

*دختر شینا موفق شده تا به حال رتبه ای در محافل ادبی کسب کند؟

متأسفانه خیر. هر چند برایم مهم نبود؛ اما دلیلش این بود که کتاب سال گذشته چاپ شد؛ ولی دست اندرکاران چاپ این کتاب به اشتباه آن را چاپ نود زدند و در آن سال کتاب «پایی که جا ماند» شایسته ی تقدیر شد. به هر حال برای نویسنده رتبه و جایزه مهم نیست، مهم این است که کتابش خوانده شود و بعد از همه ی این ها برایم مهم است که خداوند این کار کوچک را در مقابل کار بزرگ قدم خیر و امثال او از من بپذیرد.

***

«دختر شینا» روایت زندگی یکی از آن هزاران زن صبوری است که حالا دیگر جایی میان ما ندارند. او تنها زن صبور جنگ نبود و زیادند آن هایی که هنوز صندوق خاطرات شان بسته مانده و کسی به فکرشان نیست. باید روایت آن ها و زندگی دختر شینا را برای دختران امروز گفت تا حقیقت عشق را در خانه هایی ساده و بی آلایش بجویند. بهتر باشد قدم خیر را دختر عشق بنامیم، کسی که جز زیبایی در سختی ها ندید. روحش شاد و یادش گرامی.