اداورد سعید: «تا زمانی که گفته‌های زنان را ـ مشخص، محتاطانه، نغز و خلل ناپذیر ـ درک نکنیم، تجربه سلب مالکیت از ما (غصب خاک فلسطین توسط صهیونیست‌ها) به تمام و کمال درک نخواهد شد.» (کتاب «فراتر از واپسین آسمان»؛ ادوارد سعید)
به گزارش نبض سحر به نقل از طنین یاس، نقش زنان در حرکت جوامع به سمت پیشرفت چه از بعد سیاسی، چه اقتصادی و بخصوص فرهنگی نقشی غیرقابل انکار و بدیهی است. به گونه‌ای که می‌توان از نقش زنان در قوت و ضعف، افول و ظهور و توسعه و عقب‌افتادگی به عنوان متغیری مداخله‌گر یاد کرد. برای هدایت و طرح ریزی استراتژی‌های کلان یک کشور می‌توان با مطالعه نقش، کارکرد و ابعاد مختلف زندگی زنان راه‌حل‌هایی واقع‌بینانه‌تر و البته کاربردی‌تر برای توسعه روند ملت‌سازی و تمدن‌سازی ارائه داد (اگر قائل به توسعه شاخص‌های انسانی در روند ملت‌سازی و تمدن‌سازی باشیم). گذری جامعه‌شناختی بر نحوه قوام و دوام جوامع و تمدن‌های بشری از ایران باستان، یونان باستان و رم باستان و به طور خاص تمدن اصیل اسلامی خود موید نقش بی مناقشه زنان در «درنگ‌ها» و «لحظه‌های» مهم تمدن آن‌ها بودن است.
یکی از درنگ‌ها و لحظه‌های مهم تاریخ تمدن اسلامی «مسئله فلسطین است» که بی‌تردید مهمترین موضوع و مسئله جهان اسلام (در حوزه ملت‌های اسلامی) و اگر نگوییم مهمترین مسئله بین‌المللی، حداقل بایستی گفت یکی از مهمترین مسائل در سطح بین‌المللی (و نه الزاما در حوزه سیاست بین‌المللی) است. در این تحقیق برآنیم تا با بررسی نقش زنان در فلسطین به نقش آن‌ها در احیای بیداری در غزه تکیه کنیم.
نگاهی گذرا بر کارنامه فلسطین در دوره‌ای که با رژیم اشغالگر درگیر بوده است، بخصوص در درنگ‌هایی مثل انتفاضه نشان‌گر نقشی است که زنان فلسطینی در کنار مردان این سرزمین داشته‌اند. همانطور که نمی‌توان از آغاز انتفاضه که از حرکت یک دختر جوان فلسطینی به نام «عطاف علیان» آغاز شد، همان‌گونه هم نمی‌توان از نقش زنانی که با عملیات استشهادی امنیت اسرائیل غاصب را به لرزه درآورده‌اند، به راحتی گذشت. نقش مادران و همسران و خواهران زندانیان، شهدا و مجروحان فلسطینی در انتقال مفاهیم مقاومت و انتفاضه به فرزندان خویش نیر غیر قابل کتمان است.
این نقش البته صرفا در قالب مبارزات مسلحانه و احیای هویتی مستقل و مبارز در برابر رژیم اشغالگر نبوده، این نقش را فراتر از حوزه سرزمینی فلسطین و در قلب حامیان اسرائیل نیز می‌توان ردیابی کرد. زنانی که هنگامه تظارهرات در سایر کشورهای علیه حکومت اشغالگر، در وسط میدان انتقال درد و رنج و اسارت مردانشان به سایر مردمان جهان و تاثیرگذاری بر افکار عمومی هستند نیز نقشی کمتر از زنانی که در میدان مبارزه هستند بازی نمی‌کنند.
**رابطه زن و مشارکت سیاسی و اجتماعی در تمدن اسلام**
برای پی بردن به نقش زن در کشورهای اسلامی بایستی ابتدائا نگاهی به جایگاه زن در اسلام داشته باشیم تا بتوانیم به شناخت عنصر زن و نقش آن در فلسطین و بیداری اسلامی مردمان آن پی ببریم.
زنان در قرآن؛ در دین اسلام زن و مرد مسلمان به یک اندازه موظف به اجرای اوامر الهی و پرهیز از نواهی شریعت هستند (نحل، آیه ۹۷) و همچنین در دین اسلام زن و مرد به فراگیری قرآن و دریافت کنه معانی آن (بقره، آیه ۱۵۱; مجادله، آیه ۱۱) و دیگر معارف دینی و حتی غیردینی، دعوت و تشویق و ترغیب شده اند (زمر، آیه ۹).
زنان صدر اسلام؛ در سیره زنان نیز می‌توان از نقش آنان در حیات سیاسی و اجتماعی جوامع بدو اسلام اشاره کرد. زنان مسلمان در عرصه های سیاسی نیز شرکت داشته اند; مانند بیعت، هجرت، امر به معروف و نهی از منکر حاکمان (مانند ام سلمه) و یا دفاع از ولایت (مانند فاطمه زهرا (س)) و … (انتفاضه و زنانی همچون مردان؛ پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه)
زنان و انقلاب‌هایی به وسعت تغییر در نظام‌های محافظه‌کار جزم‌اندیش؛ در سال‌های اخیر نیز می‌توانیم این نقش را به خوبی در انقلاب‌های اخیری که در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا روی داده و در حال روی دادن است، مشاهده کرد. حرکت‌های اجتماعی سیاسی که در این منطقه منجر به انقلاب‌های سیاسی وتغییر در نظام سیاسی شده، مصر، تونس، عربستان، لیبی، بحرین و یمن دیدگان جهانیان را به نقش زنان متوجه کرد. حضور زنان در جوامع اسلامی و ایفای نقش «انقلابی» در این جوامع از دو منظر قابل تحلیل است، نخست این‌که نگاه جامعه عرفی شده و سکولار غرب در خصوص زنان مسلمان و انزوای آنانا را به چالش کشیده و ثابت می‌کند که زنان هم‌دوش مردان توان تاثیرگذاری بر پروسته توسعه سیاسی نظام‌های خود را دارند و دوم به چالش کشیدن قرائت جزم‌اندیش نظام‌های سیاسی محافظه‌کار عربی نسبت به زنان به عنوان جنسیتی ذلیل‌تر و محروم از ظرفیت‌های اجتماعی است. نگاهی به تاریخ چند دهه گذشته برخی کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی خود موید این گزاره است.
|
اگر به روند رشد شعور سیاسی – اجتماعی زنان در فلسطین نگاهی بیندازیم مشاهده خواهیم کرد که این روند به مرور زمان و با توسعه انسجام ایشان در قالب جنبش‌های دارای استراتژی رشد کرده و به فضای مطالبه‌گری از فضای عمومی رسیده است. |
**زنان و مقوله‌ای به نام شعور سیاسی**
صهیونیسم از اندیشه تا نظام‌سازی؛ از ابداع واژه صهیون و برگزاری کنگره‌های صهیونیستی در شهر بال سوئیس بیش از ۱۳۰ سال است که می‌گذرد. اگر نگاهی به اصول مندرج و مرام‌نامه‌های این گروه بیندازیم به خوبی می‌توانیم پرده از نقشه‌ای که باری قلب اسلام دارند پی ببریم. به هر حال سال ۱۹۴۸ شورای امنیت این تفکر را بدل به یک نظام سیاسی کرد و «مردم» صهیون را دارای «سرزمین» کرد. از همان زمان درگیری‌ها بین دو طرف عرب و اسرائیلی شکل گرفت.
جنگ ۱۹۶۷ و انسجام در تشکل‌های اجتماعی و سیاسی زنان؛ در دوره اشغال کرانه باختری و نوار غزه در سال ۱۹۶۷ زنان فلسطینی به شعور سیاسی بالایی دست یافتند. در این مدت جنبش‌های سیاسی زنان فعال‌تر شد و در شهرهایی مثل نابلس و رام‌الله کمیته‌هایی از زنان برای کمک به آسیب‌دیدگان تشکیل و در واقع در دهه هفتاد دامنه فعالیت سیاسی زنان گسترده‌تر شد. در همین زمان بود که هئیت‌های زنان فلسطینی برای کمک به فرزندان آوارگان، خدمات آموزشی و بهداشتی ارایه می‌دادند؛ همچنین مراکزی برای سوادآموزی و آموزش خیاطی و در کنار آن آموزش نظامی، چریکی و امدادگری را به راه انداختند.
انقلاب اسلامی و فلسطین؛ در اوایل دهه هشتاد جنبش جهاد اسلامی تشکیل شد که شدیدا تحت تاثیر انقلاب اسلامی ایران بود. برجسته‌ترین رهبر این جنبش دکتر فتحی شقاقی بود. از این دوره به بعد، زنان به تعداد زیاد و کرات دستگیر می‌شوند و همین روند، بلوغ و رشد ملی زنان و در نتیجه جامعه را به دنبال دارد. به گونه‌ای که این دستگیری‌ها و اسارت‌ها منجر به شکل‌گیری «جنبش زنان اسیر» در سال ۱۹۹۶ شد که پیشینه افتخارآمیزی را برای خود کسب کرد. برای مثال هنگامی که صهیونیست‌ها پس از توافق طابا خواستند عده‌ای از زنان اسیر فلسطینی را آزاد کنند، سایر زنان این پیشنهاد را رد کرده و خواستار آزادی دسته‌جمعی اسرا شدند. این زنان بعد از توافق اسلو افتخار دیگری را نصیب خود کردند و با شعار «هیچ صلحی بدون آزادی تمامی اسرای فلسطینی صورت نخواهد گرفت» و به منظور دستیابی به اهداف خود در آزادی دیگر اسرای زندان‌های اشغالگران در اقدامات مبارزاتی شرکت کردند. (نقش زنان فلسطینی در انتفاضه الاقصی؛ زهرا حبیبی)
انتفاضه و زنان؛ اما آن‌جایی که به طور خاص می‌توان از آن به عنوان «درنگ» حضور و مشارکت سیاسی زنان نام برد، را «انتفاضه» فلسطین شکل می‌دهد که نزدیک به سه دهه از آن می‌گذرد. اما با این حال قبل از آن نیز زنان نقشی پررنگ در فلسطین داشته‌اند. انتفاضه از این حیث یک «درنگ» محسوب می‌شود که تاریخ تحولات مبارزاتی فلسطینیان عیله اشغالگران را به قبل و بعد از خود تقسیم می‌کند، و نقش زنان را همگام با مردان و نه کمتر و پایین تر از ایشان رقم می‌زند. تا پیش از این زنان «مورد توجه» و در مرکز توجهان نبودند، و تنها به واسطه افزایش میزان خشونت‌ها علیه ایشان بعد از این درنگ بود که افکار عمومی دنیا به این گروه توجه کردند. یکی دیگر از مواردی که انتفاضه را برای زنان فلسطین تبدیل به نقطه «درنگ» کرده است، برنامه‌محوری و سازمان‌یافته‌گی ایشان از این به بعد بوده است. زنان به‌خصوص بعد از انتفاضه ۲۰۰۸ یعنی انتفاضه الاقصی به صورت استراتژیک یک جنبش اجتماعی را هدایت می‌کردند و مطالبات خود را نسبت به فضای عمومی مطرح می‌کردند.
به گونه‌ای که زنان از جنبش ملی فلسطین مطالبه «حفظ منافع زنان فلسطین» را مطرح کردند و خواستار شدند تا قوانینی مانند قانون کار، قانون امنیت اجتماعی و قانون تامین بیمه‌های اجتماعی در این خصوص وضع شود. این اقدام به طور خودکار سبب می‌شد تا استراتژی و برنامه بعدی آن‌ها زمینه تحقق پیدا کرده و آن‌ها وارد مرده ملت‌سازی و بعد از آن دولت‌سازی شوند.
به‌طور کلی اگر به روند رشد شعور سیاسی – اجتماعی زنان در فلسطین نگاهی بیندازیم مشاهده خواهیم کرد که این روند به مرور زمان و با توسعه انسجام ایشان در قالب جنبش‌های دارای استراتژی رشد کرده و به فضای مطالبه‌گری از فضای عمومی رسیده است. مقوله‌ای که می‌توان آن را برای آینده فلسطین درخشان توصیف کرد. به عبارتی تا زمانی که نتوانیم درک صحیحی از مقوله زن در فلسطین داشته باشیم، درک صحیحی از فلسطین نخواهیم داشت. این همان‌چیزی است که که ادوارد سعید به آن اشاره می‌کند و به لزوم پی بردن به غنای تجربه و زندگی چند بعدی زنان تاکید می‌کند و می‌گوید که «تا زمانی که گفته‌های زنان را ـ مشخص، محتاطانه، نغز و خلل ناپذیر ـ درک نکنیم، تجربه سلب مالکیت از ما (غصب خاک فلسطین توسط صهیونیست‌ها) به تمام و کمال درک نخواهد شد.» (زنان فلسطینی و بازیابی هویتی در نگره ادوارد سعید؛ سایت تحلیلی خبری زنان پرس)
**انتفاضه و نقش زنان در فلسطین**
نقش تربیتی و آموزشی زنان فلسطین
زنان فلسطینی با فرهنگ‌سازی و استقبال از شهادت و تقویت روحیه میهن‌پرستی و همچنین تشکیل کیمته‌ها آموزشی برای کودکان و نوجوانان، آنان را در جهت گرایش به اسلام و حفظ میهن و خاک خود تشویق و ترغیب می‌کنند. زنانی که دارای تحقیقات دانشگاهی هستند، هنگام تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها در کرانه باختری و نوار غزه دست به تشکیل کمیته‌های آموزشی می‌زنند و به آموزش کودکان و نوجوانان در مساجد و کلیساها می‌پردازند. همچنین کیمته‌های مختلف آموزشی جهت انتخاب مادران با سطوح مختلف تحصیلات تشکیل می‌شود تا بر تدریس مواد آموزشی نظارت داشته باشند. (نقش زنان فلسطینی در انتفاضه الاقصی؛ زهرا حبیبی)
اینگونه به نظر می‌رسد که تربیت زن مبارز فلسطینی می‌تواند نقطه عطف جنبش فلسطین در نظر ادوارد سعید باشد. وی تلاش سازمان یافته استعمار برای نفی هویت زنان را نشان می‌دهد. وی در کتاب «فراتر از واپسین آسمان» به بخشی از زندگی شخصی و خانوادگی خود اشاره می‌کند که «ماموران انگلیسی گذرنامه مادرش را پس از ازدواج پاره می‌کنند، چون هویت و هستی او در وجود شوهرش تحلیل رفته بود! هدف اصلی چنین سیاستی این بود که با کم شدن یک نفر از جمعیت بومی، جا را برای یک نفر یهودی از اروپا باز می‌کند.» (زنان فلسطینی و بازیابی هویتی در نگره ادوارد سعید؛ سایت تحلیلی خبری زنان پرس)
|
زنان پابه‌پای مردان و در خطوط مقدم جنگ و جهاد در کنار مردان و دوشادوش آن‌ها در مبارزه با اشغالگران پیش می‌روند. در تمامی عملیاتی که زنان به طور مستقیم نقش داشته‌اند چند مورد حائز اهمیت وجود دارد؛ سن تمامی مبارزان زیر ۳۰ سال است؛ ذهنیت نادرستی که اسرائیل گمان می‌برد با از بین بردن نسل اول انقلاب فلسطین، این اشتیاق به بازپس‌گیری در نسل بعد کمتر می‌شود. |
نقش سیاسی زنان
موضوع قابل توجه حضور زنان جوان فلسطینی در فعالیت‌های سیاسی است که گروه‌های مبارزاتی مانند زهره الاقهران در یافا یا جمعیت‌های زنان مثل جمعیت همبستگی زنان توسط لولو ابوهدی در سال ۱۹۴۸ تشکیل شد. اتحادیه عمومی زنان فلسطین هم در سال ۱۹۶۵ با استراتژی مبارزه با اشغالگران، زنان را برای شرکت در مبارزات و عرصه‌های سیاسی و اجتماعی آماده می‌کرد. هدف اصلی و سیاسی اتحادیه زنان فلسطینی تلاش برای ادغام در جنبش آزادی‌بخش فلسطین و سازماندهی فعالیت‌های آنان برای مبارزه با رژیم صهیونیستی و ایجاد دولت مستقل فلسطینی به پایتختی قدس شریف بود.
نقش نظامی زنان
زنان پابه‌پای مردان و در خطوط مقدم جنگ و جهاد در کنار مردان و دوشادوش آن‌ها در مبارزه با اشغالگران پیش می‌روند. در تمامی عملیاتی که زنان به طور مستقیم نقش داشته‌اند چند مورد حائز اهمیت وجود دارد؛ سن تمامی مبارزان زیر ۳۰ سال است؛ ذهنیت نادرستی که اسرائیل گمان می‌برد با از بین بردن نسل اول انقلاب فلسطین، این اشتیاق به بازپس‌گیری در نسل بعد کمتر می‌شود. مشارکت‌ها نظامی زنان عبارتند از: حمل اسلحه برای مبارزان فلسطینی؛ براساس آمار منتشر شده از سال ۱۹۹۷ تاکنون ۵۰۰۰ زن فلسطینی توسط اشغالگران بازداشت شده‌اند. بیشتر این دستگیری‌ها بین سال‌ها ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۶ است. (نقش زنان فلسطینی در انتفاضه الاقصی؛ زهرا حبیبی) عملیات استشهادی زنان فلسطینی علیه اسرائیل نیز یکی از بارزترین مصادیق مشارکت و نقش نظامی زنان در طول تاریخ مبارزاتی خویش علیه این رژیم بوده است.
نقش اجتماعی و فرهنگی زنان
بعد از تحولات فلسطین در جنگ‌های پی‌در پی در برابر اسرائیل نوعی احساس همبستگی اجتماعی بین ایشان در برابر دشمن مشترک شکل گرفته است که این هم به لحاظ کارکردی و هم سازمانی سبب شده است که نقش اجتماعی زنان در پیوند اجتماعی افزایش یافته، و میهن پرستی و یک‌رنگی بدل به سرلوحه تمام ایشان شود. اوارد سعید نیز در کتاب زندگی مردم فلسطین با ذکر مصادیق به کارهای زنان در بعد فرهنگی اشاره کرده است. در این‌جا به برخی از آراء ادوارد سعید در خصوص زنان فلسطین اشاره می‌کنیم. برای او بازیابی هویت زنان قابل توجه‌ترین جلوه حضوره ایشان است.
**فرجام سخن**
همانطور که در این متن اشاره شد نقش زنان فلسطینی در قالب نقش مادران، همسران و خواهران زندانیان، شهدا و مجروحان فلسطینی در انتقال مفاهیم مقاومت و انتفاضه به فرزندان خویش غیر قابل کتمان است. انتفاضه یک «درنگ» تاریخی است که تاریخ تحولات مبارزاتی فلسطینیان عیله اشغالگران را به قبل و بعد از خود تقسیم می‌کند، و نقش زنان را همگام با مردان و نه کمتر و پایین تر از ایشان رقم می‌زند. این همان‌چیزی است که که ادوارد سعید به آن اشاره می‌کند و به لزوم پی بردن به غنای تجربه و زندگی چند بعدی زنان تاکید می‌کند و می‌گوید که «تا زمانی که گفته‌های زنان را ـ مشخص، محتاطانه، نغز و خلل ناپذیر ـ درک نکنیم، تجربه سلب مالکیت از ما (غصب خاک فلسطین توسط صهیونیست‌ها) به تمام و کمال درک نخواهد شد.»
انتهای پیام/غ
