سیماى شیعه در نگاه امام صادق(ع)
على محمدى
امام صادق(ع) در سفارشهاى خود به عبدالله بن جندب پس از هشدارشیعیان به دامهاى شیطان، ویژگىهاى برجسته دوستان حقیقى خود رابر مىشمرد و سپس خصلتهاى دیگر شیعیان را بیان مىکند. دو ویژگىممتاز شیعیان از نگاه امام صادق(ع) عبارت است از:
۱- آخرت
«لقد جلت الاخره فى اعینهم حتى ما یریدون بها بدلا… و انماکانت الدنیا عندهم بمنزله الشجاع الارقم و العدو الاعجم»; آخرتدر نگاه آن ها بسیار بزرگ است، به اندازهاى که چیزى را با آنعوض نمىکنند… و دنیا نزد آنها همانند مارگزنده و دشمن بىزباناست.
پیروان حقیقى و دوستان واقعى خاندان نبوت علیهم السلام به چیزىجز آخرت نمىاندیشند و تمام کردارها و رفتارهاى خود را با نگاهبه آخرت مىسنجند. دنیا در نظر مؤمن وسیلهاى استبراى رسیدن بههدفى بزرگ که همان زندگى جاودان آخرت است. دوستان حقیقى اهلبیتعلیهم السلام از مواهب دنیوى بهره مىبرند، اما هرگز زندگىجاودان را با زندگى گذراى دنیا عوض نمىکنند.
۲- انس با خدا
«انسوا بالله واستوحشوا مما به استاءنس المترفون»; آنها باخدا انس گرفتهاند و از آنچه که مال اندوزان به آن انسگرفتهاند، در هراسند.
مومنان از نعمتهاى الهى بهره مىبرند اما به آنها وابستهنمىشوند. وابستگى به مال دنیا موجب بندگى انسان در برابرمادیات خواهد شد. زراندوزان هماره به ثروت خود وابستهاند.شیعیان واقعى با یاد خدا آرامش مىیابند نیستند.
حضرت صادق(ع) پس از برشمردن این دو ویژگى مهم، فرمود: «اولئکاولیائى حقا بهم تکشف کل فتنه و ترفع کل بلیه»; آنها دوستانحقیقى من هستند. به وسیله آنها فتنه شکست مىخورد و هرگرفتارىهابر طرف مىشود.
– حسابرسى خود
«حق على کل مسلم یعرفنا ان یعرف علمه فى کل یوم ولیله علىنفسه فیکون محاسب نفسه فان راى حسنه استزاد منها و ان راىسیئه استغفر منها، لئلایخزى یوم القیمه»; بر هرمسلمانى که مارا مىشناسد، سزاوار است که کردارش را در هر شبانه روز بر خودعرضه دارد و به محاسبه آنها بپردازد، تا اگر کار نیکى در آنهادید، برآنها بیفزاید و اگر کردار بدى در اعمال خود مشاهده کرد،از آنها توبه کند، تا دچار ذلت و خوارى روز قیامت نگردد.
– سخاوت
«یابن جندب! ان شیعتنا یعرفون بخصال شتى: بالسخاء و البذلللاخوان»; اى پسر جندب! همانا شیعیان ما به چند خصلتشناختهمىشوند: به سخاوت و بخشش به برادران.
– خواندن پنجاه رکعت نماز و رعایت وقت نماز
«وبان یصلوا الخمسین لیلا و نهارا… و یحافظون علىالزوال»;شیعیان ما در شبانه روز پنجاه رکعت نماز مىخوانند و توجه بهوقت نماز ظهر (خواندن نماز اول وقت) دارند.
– دورى از پرخاش و داد و فریاد
«لایهرون هریرالکلب»; شیعیان ما همانند سگ زوزه نمىکشند.
– دورى از طمع
«ولایطمعون طمع الغراب»; شیعیان ما همانند کلاغ طماع و حریصنیستند.
– دورى از دشمنان
«و لایجاورون لنا عدوا و لا یساءلون لنا مبغضاولوماتوا جوعا»;شیعیان ما با دشمنان همسایگى نمىکنند و اگر از گرسنگى بمیرند،چیزى از آنها نمىخواهند.
– دقت در خوراک
«شیعتنا لایاءکلون الجرى… و لا یشربون مسکرا»; شیعیان مامارماهى نمىخورند… و شراب نمىنوشند.
برگزیده اى از سایر سفارشها
– آثار استقامت
«یابن جندب لو ان شیعتنا استقاموا لصافحتهم الملائکه و لاظلهمالغمام و لاشرقوا نهارا و لا کلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم ولما ساءلوا الله الا اعطاهم».
اگر شیعیان ما استقامت کنند، فرشتگان دست در دست آنهامىگذارند، ابرهاى سفید(رحمت) برآنها سایه مىافکند، چون روزدرخشنده و تابناک مىشوند، از زمین و آسمان روزى مىخورند و آنچهاز خدا بخواهند، خداوند به آنها عطا مىکند.
– شیوه برخورد با گناهکاران
۱- گفتن خوبىها و پرهیز از سخن ناروا
«یابن جندب لاتقل فىالمذنبین من اهل دعوتکم الا خیرا»; اى پسرجندب! به گناهکاران از همکیشان خود جز خوبى و نیکویى چیزى مگو.
در برخورد با گناهکاران باید با سخنان نیکو و گفتن خوبىهاىآنان، امید مرده در آنها را زنده کرد و از خشونت، گفتارناروا وبازگو نمودن لغزشهاى آنها پرهیز کرد; زیرا چنین برخوردهایىمجرمان را از پیمودن راه درست ناامید و نسبتبه دین و آموزههاىآن گریزان مىسازد.
۲- در خواست توفیق براى گناهکاران
«واستکینوا الى الله فى توفیقهم»; توفیق آنها را خاضعانه ازخداوند بخواهید.
۳- در خواست توبه براى گناهکاران
توبه از حالات سازنده انسان است که انجام دهنده آن محبوب خداونداست:
«ان الله یحب التوابین»; خداوند کسانى که بسیار توبه مىکنندرا دوست دارد. (۱)
توبه روشى است که امام صادق(ع) براى پاکسازى گناهکار توصیهکرده است. شیعیان واقعى باید از خدا بخواهند که گناهکاران ازکردار ناشایستخود پشیمان شوند و به سوى خدا بازگردند، زیراخداوند بسیار توبهپذیر و بخشنده است; «اناالله هوالتوابالرحیم» (۲)
– راه بهشتى شدن
حضرت امام جعفر صادق(ع) سه راه را فراروى جویندگان بهشت قرارداده است:
۱- پیروى از ائمه علیهم السلام .
۲- برائت از دشمنان.
۳- سخن گفتن آگاهانه و سکوت هنگام نا آگاهى.
«فکل من قصدنا و تولانا و لم یوال عدونا و قال ما یعلم و سکتعما لایعلم او اشکل علیه فهو فىالجنه»
هر کس جویا و پیرو ما باشد و از دشمنان ما پیروى نکند و چیزىکه مىداند، بگوید و از آنچه که نمىداند، یا بر او مشکل (مشتبه)است، سکوت کند، در بهشت است.
– ارزش سکوت
«علیک بالصمت، تعد حلیما، جاهلا کنت او عالما، فان الصمت زینلک عندالعلماء و سترلک عندالجهال.»
عالم باشى یا جاهل، خاموشى را برگزین تا بردبار به شمار آیى;زیرا خاموشى نزد دانایان زینت و در پیش نادانان پوشش است.
– دورى جستن از عقاید منحرف
خطر بدعتها، گرایشهاى منحرف و قرائتهاى ناصواب از دین، همیشهمتوجه جوامع شیعى بوده است.
«یابن جندب! بلغ معاشر شیعتنا و قل لهم: لاتذهبن بکمالمذاهب»; اى پسر جندب! به شیعیان ما بگو; مبادا را عقایدمنحرف، شما را از مذهب خودتان بیرون برد.
– نشانههاى ناتوانى
«قد عجز من لم یعد لکل بلاء صبرا و لکل نعمه شکرا و لکل عسریسرا»; ناتوان است کسى که براى هر بلایى صبرى، براى هر نعمتىشکرى و براى هر سختى آسانى آماده نکند.
– کردارهاى برتر
«یابن جندب! صل من قطعک، واعط من حرمک، و احسن الى من اساءالیک، و سلم على من سبک، و انصف من خاصمک، واعف عمن ظلمک، کماانک تحب ان یعفى عنک، فاعتبر بعفوالله عنک، الاترى ان شمسهاشرقت على الابرار و الفجار و ان مطره ینزل على الصالحین والخاطئین.»
اى پسر جندب! با کسى که از تو بریده، وصل کن; به کسى که چیزىبه تو نداده، چیز بده; باکسى که به تو بدى کرده، خوبى کن; بهکسى که به تو دشنام داده، سلام کن; باکسى که با تو دشمنى کرده،انصاف داشته باش و از کسى که به تو ظلم کرده، در گذر، همچنانکه دوست دارى از تو در گذرند. پس از گذشتخداوند از خودت عبرتبگیر. آیا نمىبینى خورشید خداوند برخوبان و بدان مىتابد وبارانش بر صالحان و مجرمان نازل مىشود؟
– اساس اسلام
آخرین جمله از سفارشهاى امام صادق(ع) به ابن جندب درباره اهمیتو ارزش محبت اهلبیت علیهم السلام است.
«لکل شیىء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت»; هرچیزى را پایه اى است و پایه اسلام، محبت ما اهل بیت علیهم السلام است.
پىنوشتها:
۱- بقره، آیه ۲۲۲.
۲- توبه، آیه ۱۱۸.
