این حدیث گهربار از امام حسن مجتبی(ع) است که می فرماید: «عَجِبْتُ لِمَنْ یتَفَکَّرُ فی مَأْکُولِهِ کیفَ لا یتَفَکَّرُ فی مَعْقُولِهِ » (بحار الانوار، ج ۱، ص ۲۱۸.)
نکته این است که ما همیشه به دنبال آنچه که نیاز مادی مان را تامین می کند تلاش می کنیم اما به این نمی اندیشیم آیا نیاز معنوی مان و غذای روح مان را نیز توانسته ایم فراهم کنیم یا نه!
بخصوص اکنون که بحث هدفمندی یارانه ها و سبد کالای خانوار در همه جا بر سر زبانهاست و همه می کوشند به نوعی تهاجم و تحریم اقتصادی را رفع کنند، آیا کسی به این اندیشیده که خانواده نیاز به سبدکالای فرهنگی هم دارد و باید به فکر تهاجم فرهنگی نیز بود؟ و آیا راهکاری برای آن در نظر گرفته شده است؟
از سویی دیگر نیز آمار مطالعه در کشورمان بسیار نگران کننده است و به تبع آن اقتصاد نشر نیز وضعیت نابسامانی دارد، مردمی که کتاب نمی خوانند مسلما صنعت نشرشان نیز به شدت تضعیف و رابطه نخبگان جامعه با مردم قطع و توسعه فرهنگی و اقتصادی کند خواهد شد.
اما راه چاره چیست و چگونه می توان وضعیت فرهنگی و مطالعه را در جامعه تاحدی اصلاح کرد؟
باید گفت دولت حداقل همان قدر که به فکر اقتصاد است باید به فکر فرهنگ نیز باشد و همان قدر که برای خوراک مادی مردم هزینه می کند به تناسب برای خوراک معنوی و فرهنگی مردم نیز باید هزینه کند و یا حداقل راه توسعه فرهنگی کنترل شده توسط بخش خصوصی و مردم را ایجاد و تسهیل کند. اما آنچه که مشاهده می شود این است که نیاز مردم و عرضه دولت در حوزه اقتصاد صدها برابر هزینه دولت در حوزه فرهنگ است و بخش خصوصی و سازمان های مردم نهاد و فعالین فرهنگی هم چنان تقویت نمی شوند.
مسلما به مصداق حدیث «کاد الفقر ان یکون کفرا» در شرایط اقتصای حاضر، توجه به نیازهای اقتصادی مردم در اولویت به نظر می رسد اما دولت نیز نباید از پرداختن به فرهنگ شانه خالی کند. این لزوما به این معنا نیست که دولت باید هزینه زیادی نسبت به بخش فرهنگ کند بلکه با مدیریت منابع موجود و بهینه سازی مصرف آن می تواند بخش فرهنگ را نیز رونق بخشد.
همچنین سیاست های یارانه ای دولت در حوزه فرهنگ نیز در گذشته چندان بی عیب نبوده است، از کاغذهای یارانه ای که تبدیل به کتاب نشدند گرفته تا بن های کتابی که سر چهارراه ها یا در میدان انقلاب زیر تابلوی “بن کتاب خریداریم” تبدیل به پول نقد شدند همه به نوعی سیستم غلط یارانه رسانی به صنعت نشر و فرهنگ را روایت می کنند.
اما برای رونق صنعت نشر و افزایش میزان مطالعه مردم و توسعه فرهنگی چند راه مطمئن به نظر نگارنده می رسد که در پی می آید:
۱-سبد کالای فرهنگی
به تازگی سبد کالای غذایی در میان مردم توزیع شد و البته این کار باعث شد که کالاهای اساسی مستقیما به دست مردم برسد و از تورم حاصل از واریز نقدی آن به حساب ها و همچنین تخلف مردم و عرضه کنندگان برای تبدیل کالا به پول نقد و یا دریافت بیش از حد کالا جلوگیری شد.
با همین روش می توان قسمتی از مبلغ سبد غذایی که به مردم داده می شود، تبدیل به سبد کالای فرهنگی کرد. به این ترتیب که مثلا اگر قرار است دولت ۸۰ هزار تومان هزینه سبد غذایی هر خانوار کند ، ۱۰ هزار تومان آن را برای خرید کتاب قرار دهد و شخص ملزم باشد که از فروشگاههای معتبر کتاب که دارای تنوع موضوع کتابند، کتاب تهیه کند البته با لحاظ این که نظارت دولت بر روی فروشگاه ها باشد که مانند بن کتاب، این هزینه تبدیل به پول نقد و یا کالایی غیر از کتاب برای مردم نشود.
و یا اینکه با ایجاد “حساب اندوخته فرهنگی” برای سرپرست خانوار در سایت هدفمندی یارانه ها که همه دریافت کنندگان یارانه در آن ثبت نام کرده اند، فروشگاه اینترنتی کتاب ایجاد کرده، لیستی متنوع (از مثلا ۳ هزار عنوان کتاب) تهیه شود و مردم توسط آن از فروشگاه کتاب سایت، کتاب تهیه کنند و از طریق پست در اختیار آنها قرار گیرد.
۲-یارانه فرهنگی
در حال حاضر ماهانه یارانه ای برای هر نفر به حساب سرپرست خانوار واریز می شود که می توان ۱۰ درصد از این مبلغ را از همان طریق گفته شده در قسمت قبل به یارانه فرهنگی و کتاب اختصاص داد.
۳- تهیه کتاب از طریق حق بیمه کارگری و کارمندی
نیروی کار کشور ماهیانه می بایست مبلغی را بعنوان حق بیمه به وزارت کار بپردازند که مبلغ قابل توجهی برای هر نفر است.
درصد ناچیزی از مبلغ حق بیمه را (مثلا ۱ درصد) می توان به کتاب اختصاص داد که آن را بیمه شونده، کار فرما و سازمان تامین اجتماعی هرکدام بپردازند. اگر چه این مبلغ در هر ماه مقدار ناچیزی است اما در کل سال می تواند مقدار قابل توجهی شود و هزینه خرید چند کتاب از آن تامین شود.
همینطور برای تهیه کتاب توسط سازمان تامین اجتماعی لیستی متنوع (از مثلا ۳ هزار عنوان کتاب) تهیه شود و در سایت سازمان قرار گیرد و همینطور که بیمه شدگان هم اکنون می توانند سوابق خود را در سایت چک کنند، “حساب اندوخته فرهنگی” هم داشته باشند و توسط آن از فروشگاه کتاب سایت، کتاب تهیه کنند و از طریق پست یا در محل ارائه لیست و حق بیمه در اختیار آنها قرار گیرد.
اجرایی کردن طرح های عنوان شده درسالی که از سوی مقام معظم رهبری به نام “اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدریت جهادی” نام گذاری شده توسط دولت می تواند یکی از راه ها برای تحقق شعار سال باشد که عزم چند وزارتخانه را می طلبد.
این اقدامات هم به رشد اقتصادی صنعت کتاب کمک خواهد کرد و هم به توسعه فرهنگی جامعه و مسلما بهبود فرهنگ کار و افزایش کار مفید را در پی خواهد داشت و اگر چه مبلغی از یارانه یا حق بیمه به آن اختصاص می یابد اما در نتیجه رشد فرهنگی حاصل از آن به کمک اصلاح فرهنگ اقتصادی جامعه و رشد اقتصادی آمده و در افزایش بهره وری نقش ارزنده ای خواهد داشت.
فراموش نکنیم که یکی از اصلی ترین راههای توسعه اقتصادی و ایجاد درآمد بیشتر برای جامعه و کشور اصلاح فرهنگ کار است.
* فعال فرهنگی و رسانه ای و نویسنده کتابهای «خون نوشت» و «غنچه یاس کبود»
