از سال ۲۰۰۵ در موزه دانشگاه پنسلوانیا تیمی مشغول به فعالیت تنها برای انتشار نتیجه تحقیقات و گزارش های حفاری در تپه حسنلو هستند؛ تپه ای باستانی که قدمت آن به ۶ تا ۸ هزار قبل از میلاد می رسد. با گذشت سالها، در موزه دانشگاه پنسلوانیا تصویر عشاق ایرانی یکی از موارد مورد توجه است.
حسنلو؛ تپه ای پر از رمز و راز
تپهٔ حسنلو در ۷ کیلومتری شهر نقده قرار دارد. در ۸۵ کیلومتری جنوب ارومیه در کنار جاده ای که از ارومیه به نقده و اشنویه می رسد به فاصله ۳ کیلومتر از سمت چپ جاده این تپه نسبتاً بلند خودنمایی می کند.
تپه های باستانی زیادی پیرامون تپه حسنلو را فرا گرفته اند که نشان می دهد اقوام ساکن در حسنلو با اقوام ساکن در تپه های اطرافش از یک تیره بوده و با هم داد و ستد و رابطه داشته اند.
در سال ۱۳۳۴ هیات مشترک ایران و آمریکا به ریاست پروفسور رابرت دایسون در تپه حسنلو مشغول کاوش شدند. هر چند اکنون در دنیا «عشاق ایرانی» را بسیار می شناسند اما مشهورترین اثر باستانی یافت شده در این محل جام طلای حسنلو است که به عصر آهن تعلق داشته و در موزه ایران باستان نگهداری می شود. ۲۳ فروردین ماه سال ۱۳۳۷ هیئت مشترک ایران و آمریکا ضمن حفاری در این تپه موفق به کشف جام بزرگ طلای حسنلو شد. این جام در آغوش انسانی جای داشت که بر زمین افتاده بود و بر پشت او خنجری فرو کرده بودند. نقوش این جام متنوع بوده و دارای ارزش هنری بسیاری است.
جام استثنایی
جام طلای حسنلو یک اثر باستانی کم نظیر به حساب می آید که قدمتی قدمتی ۳۲۰۰ ساله دارد و احتمالا نقش مهمی در شکل گیری هنر دوره بعدی یعنی دوره مادها داشته است.
این اثر ۲۱ سانتی متر بلندی، ۲۵ سانتی متر قطر و ۹۵۰ گرم وزن دارد. بر روی جام نقش خدایگان سه گانه: خدای زمین، خدای آب و خدای خورشید حک شده است. نقش پهلوانی که با هیولا می جنگد، الهه ای ایستاده روی دو قوچ، نقش بدن انسان بر پشت یک پرنده و مطابقت صحنه ها با یک حماسه حوری از نقش های موجود بر روی این جام است. سازمان میراث فرهنگی برای اولین بار آن را در سال ۱۳۷۷ به نمایش عمومی گذاشت. این جام در زیر اسکلت یک مرد پیدا شد و به همین خاطر، ضربه خورده و کج شده است. کارشناسان بر این باورند که این مرد با در دست داشتن جام در حال فرار از دست سپاه مهاجمان بوده و چون در حال فرار جانش را از دست داده جام در زیر فشار بدنش ضربه خورده و کج شده است.
تیم ایران و آمریکا
دایسون که درجه دکترای خود را در سال ۱۹۶۶ از دانشگاه هاروارد گرفت اعتقاد دارد که ده دوره متمایز سکونت در تپه حسنلو وجود داشته است که قدیمی ترین آن حداقل به ۶ هزار سال قبل از میلاد بازمی گردد. مهمترین دوره سکونت در حسنلو همان دوره چهارم است. کلیه ساختمانهای یافت شده در حسنلو که از سنگ ساخته شده اند متعلق به دوره چهارم سکونت در حسنلو است. هیات مشترک ایران و آمریکا توانست اتاقهای متعددی با سالن های بزرگ در مرکز تپه کشف کند و دیوار دفاعی قلعه نظامی و دژ محکم این شهر را از زیر خاک بیرون آورد.
جام برنزی مربوط به هزارهٔ یکم پیش از میلاد کشف شده در حسنلو
در اتاق بزرگی که بنام ترانشه w 29 در سال ۱۳۴۹ حفاری شد استخوانهای ۱۱ اسکلت بهم خورده و درهم و برهم وجود داشت. وضعیت و موقعیت قرار گرفتن اسکلتها روی زمین، مرگ غیرطبیعی آنها را کاملاً ثابت می کرد. در میان این اسکلت ها ۴ اسکلت بچه وجود داشت. مسیر افتادن اسکلتها با هم فرق داشت و دفن هیچکدام جهت معین و منظمی نداشت و به نظر می رسد که هنگام مرگ، آنها با دستپاچگی و در حین فرار به زمین افتاده و مرده اند. یکی از آثار یافت شده اسکلت یک زن است که دستش را به سوی کودکی دراز کرده تا فرزندش را به آغوش بکشد اما مرگ به او مهلت نداده است. به عقیده باستان شناسان عاطفه مادری مانع آن شده بود که کودکش را بگذارد و خودش فرار کند. به احتمال بسیار قوی این اتاقها را آتش زده اند و هنگام ریزش تیرها و فرود آمدن سقفها ساکنین آنها با وحشت پا به فرار گذاشته اند ولی نتوانستند موفق شوند.
رابرت دایسون در زمان کشف جام زرین حسنلو
